الگویی برای اشاعۀ نوآوری درنظام آموزش و پرورش ایران

عصر حاضر، عصر تحولات و تغییرات پیوسته و برق آسا در حوزه های گوناگون حیات بشری است. این تحولات، پیامدهایی نیز در آموزش و پرورش دارد. نظام آموزشی برای هماهنگی با این دگرگونی ها و مواجهه با چالش های برآمده از آن ها، نیازمند نوآوری و تغییراست. در این راستا، پژوهش ها، مطالعات و طرح هایی انجام می شوند که همگی در تکاپوی جُستن روش ها و راهکارهایی برای اصلاح محیط یادگیری و بهبود عملکرد نظام آموزشی هستند. آنچه عمدتاً توجه متخصصان و حتی سیاست گذران را به خود معطوف کرده، بیشتر ناظر بر انطباق فنی نوآوری ها با دانش روز است. به عبارت دیگر، تلاش ها صرف آن می شوند که روش ها و راهکارها، به لحاظ فنی و علمی، درست طراحی و تدوین شوند تا هرچه بیشتر با نیازها و مسائل نظام آموزشی تناسب داشته باشند. این اهتمام در جای خود بسیار باارزش است، اما تمامی کار نیست. آن چه مغفول مانده و کمتر مورد توجه قرار گرفته، انطباق اجتماعی نوآوری هاست؛ یعنی چگونگی استقرار طرح های نوآورانه در بدنۀ نظام آموزشی و راه یابی آن ها به مدرسه و کلاس درس. به سخن دیگر، چگونگی اشاعه و انتشار موفقیت آمیز نوآوری ها در بدنۀ نظام آموزشی مسئله مهمی است که باید حل شود. این مسئله در سطحی بالاتر از انطباق فنی نوآوری است. بر همین اساس، تاکنون در نظام آموزشی ما کم و بیش نادیده گرفته شده است. بررسی سیر تحول نظام جدید آموزش و پرورش ایران نشان می دهد که انطباق اجتماعی نوآوری ها در بازسازی و اصلاح این نظام، آن چنان مد نظر نبوده است و بیشتر، نوآوری ها به روش بخشنامه ای و دستوری، بر بدنۀ نظام آموزشی تحمیل شده اند. گویی نوآوری قطعه ای از یک دستگاه مکانیکی است که به راحتی با قطعۀ فرسوده تعویض می شود. لذا در موارد زیادی، میزان موفقیت نوآوری در ورود به مدرسه، کلاس و فرایند یاددهی – یادگیری دانش آموزان، کم بوده و گاهی هم با شکست مواجه شده است. این در حالی است که به اذعان کارشناسان طرح های نوآورانه، از نظر علمی و فنی، خوب طراحی می شوند یا تلاش می شود که چنین طراحی شوند. این مقاله با پرداختن به مسئله مهم انطباق اجتماعی نوآوری ها، الگویی برای اشاعۀ نوآوری در نظام آموزشی ارائه می دهد. این الگو که الگویی” تقاضا مدار” است، ضمن توجه به شرایط اجتماعی انتشار نوآوری ها و ارائۀ معیارها و شرایطی برای اجرای آن ها در مدرسه، بنیاد پذیرش و اجرای نوآوری را بر تصمیم گیری گروهی در مدرسه بنا می نهد که مراحل زیر را شامل می شوند: تولید نوآوری اصلاح و متناسب سازی انتشار و اطلاع رسانی پذیرش، ایجاد آمادگی و تقاضا بررسی تقاضای مدرسه پشتیبانی از مدارس متقاضی اجرای نوآوری بازخورد و اصلاح