بررسی آموزش روش شناسی پژوهش در روان شناسی و علوم تربیتی در ایران

تدوین این مقاله بر اساس مطالعات و یافته های یک پژوهش مصوب علمی است که به منظور “بررسی روش شناسی پژوهش در روان شناسی و علوم تربیتی در ایران ” اجرا شده است. هدف های این پژوهش آن بوده است که ببینیم: 1. متون و منابعی که در رده های درسی دانشگاهی روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی مورد استفاده قرار می گیرند اساساً بر کدام بنیادهای نظری معرفت شناسی و روش شناسی استوارند؟ 2. مقالاتی که در مجلات علمی – پژوهشی روان شناسی و علوم تربیتی ایران انتشار می یابد از نظر معرفت شناسی، روش شناسی، و هدف یا نوع طرح پژوهشی دارای چه وضعیتی هستند؟ 3. سرفصل هایی که در درس روش تحقیق در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای روان شناسی و علوم تربیتی در دانشگاه های بزرگ کشور تدریس می شود، تا چه اندازه با عنوان های مطرح شده در منابع مهم دانشگاهی درس روش تحقیق همخوانی دارد؟ 4. بنیادهای نظری و معرفت شناختی در محتوای تدریس استادان در کلاس های درس روش تحقیق در سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترای روان شناسی و علوم تربیتی در دانشگاه های بزرگ کشور چیست؟ 5. دانشجویان مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترای روان شناسی و علوم تربیتی در کلاس های درس روش تحقیق دانشگاه های بزرگ کشور تا چه اندازه ماهیت پژوهش و بنیادهای نظری و معرفت شناختی (فلسفهٔ علم) در روش شناسی پژوهش را فرا می -گیرند؟ برای پاسخگویی به سؤالات اول و دوم، شانزده منبع اصلی تدریس روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی و تمام مقالات روان شناسی که در آخرین شمارهٔ مجلات علمی -پژوهشی کشور چاپ شده است، مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین به منظور پاسخ به سؤالات سوم و چهارم و پنجم، 22 نفر استادان درس روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی که در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترا در هفت دانشگاه بزرگ کشور (دانشگاه تهران، دانشگاه علامهٔ طباطبایی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه تربیت معلم، دانشگاه آزاد تهران، دانشگاه شیراز، دانشگاه آصف هان) در دانشکده های روان شناسی و علوم تربیتی این دانشگاه ها تدریس می کنند، و نیز 119 نفر دانشجویانی که بیشترین نمره ها را در هفت دانشکدهٔ روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه های مذکور در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترا داشته اند، مورد مصاحبهٔ ساختاریافته قرار گرفتند. این پژوهش نشان داد که: 1. بنیادهای معرفت شناختی و بنیادهای روش شناسی منابع و متون درسی روش تحقیق که در دانشگاه ها تدریس می شود از نوع فلسفهٔ تحصّلی و پساتحصّلی و روش کمّی گرایانه است. 2. مقالات روان شناسی و تربیتی که در مجلات علمی – پژوهشی روان شناسی و علوم تربیتی کشور چاپ می شود بر بنیاد فلسفهٔ علم تحصّلی و پساتحصّلی و بر روش شناسی کمّی گرای استوار است و عمدتاً حاصل طرح های پژوهشی راهبردی است. 3. تعداد واحدهای تدریس در سه مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترای روان -شناسی و علوم تربیتی بسیار اندک است و سرفصل های تدریس استادان در کلاس ها بسیار کمتر از عنوان هایی است که در منابع علمی اصیل روش تحقیق وجود دارد. 4. بنیادهای نظری معرفت شناسی تدریس استادان درس روش تحقیق نیز اساساً از نوع فلسفهٔ کمّی گرای تحصّلی و پساتحصّلی است و به پژوهش های کیفی چندان توجهی نمی شود. 5. دانشجویان درس روش تحقیق در سه مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترای روانشناسی و علوم تربیتی با ماهیت پژوهش و بنیادهای نظری فلسفهٔ علم در پژوه ش های روانی- تربیتی آشنا نمی شوند و آموزش قابل ذکری در این مورد به آنان داده نمی شود.