تهیه و تدوین برنامۀ درسی مهارت های زندگی برای دانش آموزان دورۀ تحصیلی متوسطه

هدف از پژوهش حاضر، تعیین مهارت های زندگی ضروری برای دانش آموزانِ ایرانی دورۀ تحصیلی متوسطه، طراحی الگوی مناسب برنامه درسی برای آن و تعیین اثربخشی آن بود. برای تهیۀ فهرست اولیۀ مهارت های زندگی، به تعاریف و نظریه های موجود در این زمینه مراجعه شد و یک فهرست دوازده گانه از مهارت های زندگی ضروری برای دانش آموزان دوره متوسطه تهیه شد. مهارت های این فهرست عبارت بودند از: خودآگاهی، مقابله با هیجانات، مقابله با استرس (فشار روانی)، همدلی، ارتباط مؤثر، روابط بین فردی، شهروند مسئول بودن، حل تعارض، تصمیم گیری، حل مسئله، تفکر خلاق و تفکر انتقادی. از این فهرست، سه پرسشنامۀ نیازسنجی استخراج شد. یک پرسشنامه 50 پرسشی برای دانش آموزان، یک پرسشنامۀ 50 پرسشی برای والدین و یک پرسشنامۀ 12 پرسشی برای دبیران، کارشناسان و صاحب نظران تعلیم وتربیت. پرسشنامه ها در اختیار 600 دانش آموز دختر و پسر دوره متوسطه (از هر پایۀ تحصیلی 150 نفر)، 240 نفر از والدین دانش آموزان با مدرک تحصیلی حداقل دیپلم، 150 دبیر دوره متوسطه، 20 نفر کارشناس ستادی و 10 نفر صاحب نظر تعلیم و تربیت قرار گرفت. تحلیل نتایج نشان داد که مهارت های خودآگاهی، ارتباط مؤثر، روابط بین فردی، مقابله با استرس، تصمیم گیری، حل مسئله، تفکر انتقادی و تفکر خلاق از نظر مخاطبان مختلف از اولویت های بالایی برخوردارند. همچنین، الگویی مناسب برای برنامه درسی مهارت های زندگی دانش آموزان دوره متوسطه تدوین شد. این الگو شامل اهداف، رئوس محتوا، نوع محتوا، روش های آموزش و روش های ارزشیابی مهارت های زندگی است. در مرحلۀ آزمایشی پژوهش، برنامۀ درسی مهارت خودآگاهی که در اکثر اولویت بندی ها، در رتبۀ اول قرار داشت در قالب یک طرح آزمایشی پیش آزمون ـ پس آزمون با گروه کنترل با نمونه ای به حجم 120 نفر اجرا شد. تحلیل اطلاعات این بخش نشان داد که آموزش مهارت خودآگاهی به دانش آموزان، در تقویت این مهارت در آنان مؤثر است.