تحقیق توصیفی

تحقیقات توصیفی. در تحقیقات توصیفی محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است و میخواهد بداند پدیده، متغیر، شیء یا مطلب چگونه است. به عبارت دیگر، این تحقیق وضع موجود را بررسی میکند و به توصیف منظم و نظامدار وضعیت فعلی آن میپردازد و ویژگیها و صفات آن را مطالعه و در صورت لزوم ارتباط بین متغیرها را بررسی مینماید.

تحقیق توصیفی یک روش تحقیقی است که برای مشاهده و توصیف ویژگی ها، رفتارها و روابط یک پدیده بدون دستکاری متغیرها یا تلاش برای ایجاد روابط علّی به کار می رود. هدف آن ارائه یک تصویر لحظه ای دقیق و دقیق از یک موقعیت یا گروه، ارائه بینشی در مورد وضعیت و ویژگی های فعلی آن است. تحقیقات توصیفی اغلب زمانی استفاده می شود که محققین بخواهند موضوع، جمعیت یا پدیده ای را در زمینه طبیعی آن درک کنند.

ویژگی های کلیدی تحقیق توصیفی عبارتند از:

مشاهده و توصیف: تحقیق توصیفی شامل مشاهده و ثبت سیستماتیک داده ها بدون مداخله یا دستکاری متغیرها است. محققان بر جمع آوری اطلاعات برای توصیف ویژگی های پدیده تمرکز می کنند.

بدون دستکاری: بر خلاف تحقیقات تجربی، که در آن متغیرها برای ایجاد روابط علت و معلولی دستکاری می شوند، تحقیقات توصیفی شامل دستکاری متغیرها نمی شود. این در درجه اول به توصیف آنچه در حال حاضر اتفاق می افتد مربوط می شود.

محیط طبیعی: تحقیقات توصیفی اغلب در محیط های طبیعی انجام می شود تا پدیده را همانطور که به طور طبیعی رخ می دهد به تصویر بکشد. این امکان جمع آوری داده ها را در یک زمینه دنیای واقعی فراهم می کند.

داده‌های کمی یا کیفی: پژوهش توصیفی می‌تواند هم داده‌های کمی (مانند اندازه‌گیری‌های عددی) و هم داده‌های کیفی (مانند توصیف‌های متنی یا روایت‌ها) را بر اساس اهداف تحقیق جمع‌آوری کند.

مقطعی یا طولی: تحقیق توصیفی می تواند مقطعی باشد، که در آن داده ها در یک نقطه زمانی جمع آوری می شوند، یا طولی، که در آن داده ها در یک دوره زمانی برای مشاهده تغییرات یا روندها جمع آوری می شوند.

نظرسنجی، مشاهدات و مطالعات موردی: روش های رایج مورد استفاده در تحقیقات توصیفی شامل پیمایش، مشاهدات ساختاریافته، مشاهدات بدون ساختار، مطالعات موردی، تحلیل محتوا و غیره است.

تعمیم پذیری: در حالی که تحقیقات توصیفی بینش های ارزشمندی را در مورد یک پدیده خاص ارائه می دهد، ممکن است بر ایجاد نتایج قابل تعمیم یا روابط علی متمرکز نباشد.

ارائه داده ها: تحقیقات توصیفی اغلب شامل ارائه داده ها با استفاده از جداول، نمودارها، نمودارها و توضیحات متنی برای ارائه تصویری واضح و جامع از پدیده است.

نمونه‌هایی از تحقیقات توصیفی شامل مطالعاتی است که ویژگی‌های جمعیت شناختی یک جمعیت را توصیف می‌کند، روند استفاده از رسانه‌های اجتماعی را تحلیل می‌کند، شیوع یک بیماری را در یک منطقه خاص مستند می‌کند، یا رفتار حیوانات را در یک زیستگاه خاص توصیف می‌کند.

تحقیق توصیفی در ایجاد بینش‌ها و فرضیه‌های اولیه برای بررسی بیشتر بنیادی است. این می تواند به عنوان نقطه شروعی برای طرح های تحقیقاتی پیچیده تر، مانند مطالعات تجربی یا تحلیل های علّی باشد. تحقیقات توصیفی با ارائه توصیفی واضح و دقیق از یک پدیده، به درک کلی موضوعات مختلف در زمینه های مختلف کمک می کند.

تحقیقات توصیفی هم جنبۀ کاربردی دارد و هم جنبۀ بنیادی؛

در بُعد کاربردی از نتایج این تحقیقات در تصمیمگیری ها و سیاستگذاری ها و همچنین برنامهریزی ها استفاده میشود. تصمیم گیری و سیاست گذاری در قلمرو کار مدیریتها قرار دارد و کار مدیران جامعه، اعمّ از مدیران عالی سیاسی یا مدیران ردههای پایین، چه در بخش دولتی و عمومی و چه در بخش خصوصی و شرکتها، تصمیمگیری است. دانستن وضعیت حیطۀ مدیریت و تحول متغیرها برای تصمیمگیری امری ضروری است و بدون آگاهی از وضع جامعه، گرایشها، ویژگیها، کیفیت متغیرها و نیز عوامل مؤثر در حیطۀ مدیریت نمیتوان تصمیمگیری و سیاستگذاری نمود. برای آگاهی از این امور تحقیقات توصیفی ضرورت دارد.

در تحقیقات توصیفی محقق میتواند به ارزیابی شرایط کار، موقعیت پدیده، روشهای کار، عقاید و اطلاعات جمعیتشناسانه بپردازد و در صورت لزوم روابط بین متغیرهای مورد مطالعه را بررسی و شناسایی کند.

در این تحقیقات نوعاً از روشهای مطالعۀ کتابخانهای و بررسی متون و محتوای مطالب و نیز روشهای میدانی نظیر پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده میشود. این گونه تحقیقات از نظر شیوۀ نگرش و پرداختن به مسئلۀ تحقیق به دو دسته تقسیم میشود:

تحقیقات توصیفی محض.محقق صرفاً به کشف و تصویرسازی ماهیت، ویژگیها و وضعیت موجود موضوع و مسئله تحقیق میپردازد.
تحقیقات توصیفی- تحلیلی.محقق علاوه بر تصویرسازی آنچه هست به تشریح و تبیین دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت مسئله و ابعاد آن میپردازد. محقق برای تبیین و توجیه دلایل، نیاز به تکیهگاه استدلالی محکمی دارد. این تکیهگاه از طریق جستجو در ادبیات و مباحث نظری تحقیق و تدوین گزارهها و قضایای کلی موجود دربارۀ آن فراهم میشود که معمولاً در فصل مربوط به سوابق و مباحث نظری تحقیق تدوین میگردند. محقق از نظر منطقی جزئیات مربوط به مسئله تحقیق خود را با گزارههای کلی مربوطه ارتباط میدهد و به نتیجهگیری میپردازد. نکتۀ قابل توجه این است که هر کدام از تحقیقات مزبور در جای خود ارزش علمی دارد.

تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی چیست؟

تحقیق توصیفی شامل مجموعه روش هایی است که هدف آن ها توصیف کردن شرایط شرایط یا پدیده های مورد بررسی است. اجرای تحقیق توصیفی می تواند شناخت بیشتر شرایط موجود و یا یاری رساندن به فرآیند تصمیم گیری باشد. تحقیق توصیفی را می توان به دسته های زیر تقسیم نمود :

اقدام پژوهی

حال به تشریح هر کدام از روشهای فوق می پردازیم:

1- تحقیق پیمایشی

برای برسی توزیع ویژگی های یک جامعه آماری روش تحقیق پیمایشی به کار می رود. این روش برای پاسخ به سؤالاتی از قبیل ماهیت شرایط موجود چگونه است؟ چه رابطه ای بین رویدادها وجود دارد؟ و… ، به کار می رود.

تحقیقات پیمایشی خود به سه دسته روش مقطعی، روش طولی و روش دلفی تقسیم می شود.

الف. روش مقطعی:

این روش به منظور گردآوری داده ها درباره ی یک یا چند صفت در یک مقطع زمانی از طریق نمونه گیری از جامعه انجام می شود.

برای مثال به منظور بررسی میزان علاقه دانش آموزان سال آخر راهنمایی به ادامه تحصیل در شاخه های مختلف آموزش متوسطه، می توان از روش تحقیق پیمایشی به شیوه مقطعی استفاده نمود.

ب. روش طولی:

در بررسی های پیمایشی طولی، داده ها در بازههای زمانی مختلف گردآوری می شوند. به این ترتیب تغییرات برحسب زمان بررسی شده و به رابطه ی بین متغیرهای از نظر تغییرات در طول زمان پی برده می شود.

سه نوع بررسی طولی را می توان نام برد. بررسی روند فرآیندها، بررسی یک گروه ویژه (یک گروه سنی یا گروه هم دوره) و بررسی یک گروه منتخب.

به عنوان مثال در«بررسی روند فرآیندها» میتوان بررسی سیر تحول ثبت نام دانشجویان دختر در آموزش عالی کشور را مورد نظر قرار داد. در مورد «بررسی یک گروه ویژه» می توان پیشرفت تحصیلی پذیرفته شدگان دانشکده ی علوم تربیتی در سال 1390 را مورد نظر قرار داد. برای بررسی «گروه منتخب» نیز این سؤال مورد نظر است که : چه تغییراتی در افراد خاص(گروه منتخب) به وجود آمده است و علت تغییرات چه بوده است؟ برای مثال بررسی عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی دانشجویان سهمیه ای رشته های مهندسی ورودی1390 دانشگاه تهران را می توان نمونه ای از موضوعات این نوع تحقیق نامید.

ج. روش دلفی:

زمانی که بخواهیم در مورد اتفاق نظر یک جمع درباره موضوعی خاص به بررسی بپردازیم، از روش دلفی استفاده می کنیم.

برای مثال به منظور بررسی نظر هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی در مورد مشکلات این رشته در دانشگاه ها، می توان این روش را بکار برد. برای این منظور اولین قدم آن است که مجموعه ای از سؤالات در مورد مسائل تهیه کرد و آن را برای تمام اعضای هیئت علمی ارسال نمود و از آنان خواست که درجه اهمیت هر یک را تعین نمایند. در مرحله دوم پرسشنامه ای براساس رتبه بندی بدست آمده تهیه می شود و از پاسخگویان درخواست می شود در صورتیکه نظراتشان با رتبه بندی بدست آمده مغایرت دارد، توجیه خود را ارائه نمایند. به این ترتیب می توان به یک توافق از نقطه نظری تشخیص مسائل یاد شده دست یافت.

2- اقدام پژوهی

هدف این دسته از پژوهش های آموزشی، توصیف شرایط یا پدیده های مربوط به نظام آموزشی می باشد. به طور کلی می توان گفت که اقدام پژوهی شامل چهار مرحله است، تشخیص و برنامه ریزی، اقدام برای رفع مشکل، مشاهده به منظور نمایان ساختن میزان تغییرات انجام شده جهت رفع مشکل و آخرین مرحله تحلیل و تعدیل می باشد. این نوع پژوهش با فرآیندها سروکار دارد تا برون دادها و پیامدها.

علاوه برآن پژوهشگری که به انجام اقدام پژوهی می پردازد درصدد آزمون فرضیه نمی باشد. زیرا در تحلیل داده ها پژوهشگر مترصد آن است که در نهایت بتواند فرایند ها را با یکدیگر مرتبط ساخته و معنایی مشخص را بدست آورد.

3- بررسی موردی

در این روش پژوهشگر به انتخاب یک «مورد» پرداخته و آن را از جنبه های مختلف بررسی می کند. این مورد می تواند یک واحد و یا سیستم با حد و مرز مشخص و متشکل از عناصر و عوامل متعدد و مرتبط به هم باشد. از این جمله در تعلیم و تربیت می توان هر یک از عوامل نظام آموزشی مانند دانش آموز، معلم، برنامه درسی و … را نام برد. هدف کلی در این روش مشاهده تفصیلی ابعاد «مورد» تحت مطالعه و تفسیر مشاهده ها از دیدگاه کل گرا است. از این رو مطالعه موردی بیشتر به روش کیفی و با تأکید بر فرایندها و درک و تفسیر آن ها انجام می شود.

انجام پژوهش به کمک روش مطالعه موردی شامل چهار مرحله است : بیان مسئله و انتخاب «مورد»(واحد تحلیل) ، انجام عملیات میدانی(گردآوری داده ها)، سازماندهی داده ها و تدوین گزارش. توجه پژوهشگر در مطالعه موردی بر یک «مورد» متمرکز است. اما ممکن است این واحد متشکل از رویدادهای متعدد و افراد مختلف باشد و یا از فرآیندهای گوناگون تشکیل شده باشد. در اینصورت ضروری است که از اجزای تشکیل دهنده ی «واحد تحلیل» نمونه گیری شود.

4- روش تحقیق همبستگی

در این نوع تحقیق رابطه ی بین متغیرها براساس هدف تحقیق تحلیل می گردد. تحقیقات همبستگی را می توان برحسب هدف به سه دسته تقسیم نمود: مطالعه همبستگی دو متغیری، تحلیل رگرسیون و تحلیل ماتریس همبستگی یا کواریانس.

در مطالعات همبستگی دو متغیری هدف بررسی رابطه دوبه دوی متغیرهای موجود در تحقیق است. در تحلیل رگرسیون هدف پیش بینی یک یا چند متغیر وابسته (ملاک) با توجه به تغییرات متغیرهای مستقل (پیش بین) است.

در برخی دیگر از تحقیقات نیز از مجموعه همبستگی های دو متغیری متغیرهای مورد بررسی در جدولی به نام ماتریس همبستگی یا کواریانس استفاده می شود. از جمله چنین تحقیقاتی می توان به تحلیل عاملی و معادلات ساختاری اشاره نمود. در تحلیل عاملی هدف تلخیص مجموعه ای از داده ها یا رسیدن به متغیرهای مکنون (سازه) بوده و در مدل معادله ساختاری هدف آزمودن روابط ساختاری مبتنی بر نظریه ها و یافته های تحقیقاتی موجود است.

5- روش تحقیق پس رویدادی (علّی-مقایسه ای)

این روش به تحقیقاتی اطلاق می شود که در آن ها پژوهشگر با توجه به متغیر وابسته به بررسی علل احتمالی وقوع آن می پردازد. روش تحقیق علی-مقایسه ای از نوع تحقیقات گذشته نگر بوده و از آنجایی که علت و معلول (متغیر مستقل و وابسته) پس از وقوع مورد بررسی قرار می گیرند، به آن روش پس رویدادی نیز گفته می شود. از جمله تحقیقات پس رویدادی می توان به پژوهش هایی در مورد علل عقب ماندگی یا پیشرفت تحصیلی کودکان اشاره نمود.

در این تحقیقات دستکاری شرایط بوجود آورنده و علل احتمالی عقب ماندگی یا پیشرفت در اختیار محقق نبوده است. محقق صرفا این افراد را شناسایی کرده و بعضی از ویژگی های شخصی یا الگوهای رفتاری آن ها را مشاهده می کند.

تحقیق توصیفی