ارزشیابی تشخیصی

ارزشیابی تشخیصی را معمولا از طریق اجرای « سنجش آغازین » یا آزمون رفتار ورودی انجام می دهند بسیاری نیز ارزشیابی تشخیصی را به صورت ترکیبی از آزمون رفتار ورودی و « پیش آزمون » اجرا می کنند که این حالت مطلوب تر به نظر می رسد ؛ زیرا ارزشیابی تشخیصی باید وسیله ای باشد که میزان آگاهی شاگردان را درباره ی آنچه باید بیاموزند ، بسنجد.

سئوالات مطرح شده در ارزشیابی باید به گونه ای تنظیم شود که رفتار ورودی و هدف های اجرایی درس جدید را در بر بگیرد و مشخص کند که آیا شاگردان پیش نیاز درس جدید را به طور مطلوب آموخته اند یا نه؟آیا از مفاهیم درسی جدید چقدر آگاهی « ارزشیابی تشخیصی » علاوه بر این که معیار سنجش رفتار ورودی شاگرد است . وسیله ای است که به کمک آن می توان اوّلین گام آموزش را بدقّت معین کرد . معمولاً برای تعیین نقطه ی شروع درس جدید از ارزشیابی تشخیصی استفاده می شود.

ارزشيابى فرايند آموزشى را با توجه به زمان ارزشيابى و هدف‌هاى آن مى‌توان به سه دسته ارزشيابى تشخيصی، ارزشيابى تکوينى (formative evaluation) و ارزشيابى پايانى (summative evaluation) تقسيم کرد و آنها را به منظورهاى متفاوت در زمان و مقاطع مختلف آموزشى به کار برد.

جهت مشاهده مطالب روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی کلیک کنید.

وظایف ارزشیابی تشخیصی

ارزشيابى تشخيصى (disgnostic evaluation)

– معلم چگونه مى‌تواند مطمئن شود که شاگردانش مهارت‌هاى لازم را براى ورود به مطلب جديد دارند؟

– او چگونه مى‌تواند دريابد که شاگردانش قسمتى از مطالبى را که وى مى‌خواهد تدريس کند از پيش مى‌دانند؟

پاسخ‌دادن به دو پرسش فوق به مدد ارزشيابى تشخيصى امکان‌پذير است. از طريق ارزشيابى تشخيصى مى‌توان مشخص کرد که شاگردان معلومات، توانايى‌ها و مهارت‌هاى لازم را براى ورود به مطلب جديد دارند يا نه. ارزشيابى تشخيصى را معمولاً از طريق اجراى سنجش آغازين (preassessment) يا آزمون رفتار ورودي انجام مى‌دهند. بسيارى نيز ارزشيابى تشخيصى را بصورت ترکيبى از آزمون رفتار ورودى و پيش آزمون (pretest) اجرا مى‌کنند که اين حالت مطلوب‌تر به نظر مى‌رسد؛

زيرا ارزشيابى تشخيصى بايد وسيله‌اى باشد که ميزان آگاهى شاگردان را دربارهٔ آنچه بايد بياموزند بسنجد. سؤالات مطرح شده در ارزشيابى بايد به گونه‌اى تنظيم شود که رفتار ورودى و هدف‌هاى اجرايى درس جديد را در بر بگيرد و مشخص کند که آيا شاگردان پيش‌نياز درس جديد را بطور مطلوب آموخته‌اند يا نه يا از مفاهيم درس جديد چقدر آگاهى دارند.

ارزشيابى تشخيصى علاوه بر اينکه معيار سنجش رفتار ورودى شاگرد است، وسيله‌اى است که به کمک آن مى‌توان اولين گام آموزشى را بدقت معين کرد.

ارزیابی تشخیصی، که اغلب به عنوان ارزیابی تشخیصی نامیده می‌شود، فرآیندی است که برای شناسایی، درک و طبقه‌بندی نقاط قوت، ضعف، نیازها و ویژگی‌های یک فرد در یک حوزه خاص، مانند آموزش، روان‌شناسی، پزشکی، یا هر زمینه دیگری که دقیق باشد، استفاده می‌شود. طبقه بندی و درک برای تصمیم گیری و مداخله ضروری است.

ارزیابی تشخیصی معمولاً برای موارد زیر استفاده می شود:

تشخیص شرایط پزشکی:

در حوزه پزشکی، ارزیابی تشخیصی شامل استفاده از آزمایش‌ها، معاینات و ارزیابی‌های پزشکی برای شناسایی و تشخیص بیماری‌ها، بیماری‌ها و اختلالات مختلف است. این می تواند شامل معاینه فیزیکی، آزمایش خون، اسکن تصویربرداری و موارد دیگر باشد.

ارزیابی شرایط روانی و عاطفی:

در روانشناسی و سلامت روان، ارزیابی تشخیصی به متخصصان سلامت روان کمک می کند تا اختلالات روانی، چالش های عاطفی و شرایط شناختی را ارزیابی و تشخیص دهند. این می تواند شامل مصاحبه، ارزیابی روانشناختی و مشاهدات رفتاری باشد.

ارزیابی نیازهای یادگیری:

در آموزش، ارزشیابی تشخیصی به مربیان کمک می کند تا نقاط قوت و ضعف تحصیلی دانش آموزان، سبک های یادگیری و زمینه هایی که ممکن است به حمایت یا مداخله اضافی نیاز داشته باشند را شناسایی کنند. این می تواند برنامه ریزی آموزشی و استراتژی های آموزشی شخصی را راهنمایی کند.

شناسایی نقاط عطف رشد:

در رشد کودک، ارزیابی تشخیصی برای ارزیابی اینکه آیا کودکان به نقاط عطف رشد متناسب با سن خود در حوزه‌های فیزیکی، شناختی، زبانی و اجتماعی می‌رسند استفاده می‌شود.

برنامه‌ریزی درمان آگاهانه:

ارزیابی تشخیصی از توسعه مداخلات، برنامه‌های درمانی و استراتژی‌های مناسب متناسب با نیازها و ویژگی‌های خاص فرد خبر می‌دهد.

راهنمای تصمیم گیری:

در زمینه های مختلف، ارزیابی تشخیصی اطلاعات حیاتی را برای تصمیم گیری فراهم می کند، مانند انتخاب درمان های مناسب، تعیین صلاحیت برای خدمات، یا ارائه توصیه هایی برای ارزیابی های بیشتر.

فرآیند ارزیابی تشخیصی به طور کلی شامل چندین مرحله است:

ارجاع: فرآیند با ارجاع آغاز می شود، جایی که یک فرد حرفه ای یا مرتبط نیاز به ارزیابی را به دلیل چالش ها یا نگرانی های مشاهده شده تشخیص می دهد.

ارزیابی: متخصصان از ترکیبی از روش‌ها، ابزارها و تکنیک‌ها برای جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات در مورد وضعیت یا عملکرد فرد در حوزه خاص مورد علاقه استفاده می‌کنند.

تجزیه و تحلیل: داده های جمع آوری شده برای شناسایی الگوها، روندها، نقاط قوت، ضعف و تشخیص های بالقوه تجزیه و تحلیل و تفسیر می شوند.

تشخیص: بر اساس تجزیه و تحلیل، تشخیص یا طبقه بندی انجام می شود که وضعیت، سطح عملکرد یا نیازهای خاص فرد را توصیف می کند.

گزارش دهی: نتایج و یافته ها در گزارشی مستند می شوند که فرآیند ارزیابی، نتایج، تشخیص و توصیه ها را تشریح می کند.

برنامه ریزی مداخله: بسته به رشته، متخصصان از نتایج تشخیص و ارزیابی برای ایجاد یک برنامه اقدام، مداخله یا استراتژی درمانی استفاده می کنند.

مهم است که اطمینان حاصل شود که فرآیندهای ارزیابی تشخیصی با استفاده از روش‌های معتبر، قابل اعتماد و حساس فرهنگی انجام می‌شوند. علاوه بر این، ملاحظات اخلاقی، رضایت آگاهانه و حریم خصوصی باید در طول فرآیند ارزیابی رعایت شود. هدف نهایی ارزیابی تشخیصی ارائه اطلاعات دقیقی است که از تصمیمات، مداخلات و حمایت از فرد مورد ارزیابی مطلع می شود.

جهت مشاهده مطالب روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی کلیک کنید. (ارزشیابی تشخیصی )

وظايف ارزشيابى تشخيصى

۱. ارزشيابى تشخيصى به منظور تعيين معلومات و رفتار ورودي.

۲. ارزشيابى تشخيصى به منظور کشف دلايل اصلى مشکلات شاگردان در يادگيري.

۳. ارزشيابى تشخيصى به منظور تعيين معلومات و رفتار ورودى و کشف علل مشکلات شاگردان در يادگيري:

الف- تشخيص شاگردانى که مشکل يادگيرى دارند.

ب- تشخيص نکات ضعيف و ترميم آنها.

ج- کشف علل اشتباهات شاگردان:

– عدم توانايى در مهارت‌هاى پايه.

– عدم آگاهى از روش درست مطالعه.

– ضعف در توانايى‌هاى ذهنى.

– عوامل فيزيکى.

– عوامل عاطفى.

– عوامل مربوط به ضعف معلم در تدريس.

ارزشيابى تکوينى

ارزشيابى تکويني، آنطور که از اسم آن پيداست، زمانى به اجرا در مى‌آيد که فعاليت‌هاى آموزشى هنوز جريان دارد و يادگيرى شاگردان در حال تکوين يا شکل‌گيرى است. معمولاً تحقق هدف‌هاى آموزشى و پرورشى يا تغيير رفتار شاگردان، بتدريج و بمرور زمان امکان‌پذير مى‌شود. به اين دليل، معلم ناگزير است تحقق هدف‌هاى آموزشى هر بخش را در فاصلهٔ زمانى معيني، متناسب با توانايى و امکانات شاگردان انتظار داشته باشد. او براى آنکه از چگونگى تحقق هدف‌هاى آموزشى هر بخش از مطالب تدريس شده آگاه شود، لازم است در پايان هر بخش، آموخته‌هاى شاگردان را مورد ارزشيابى قرار دهد.

اين نوع ارزشيابى که به طور مستمر در پايان هر بخش از مطالب تدريس شده و در طول سال تحصيلى انجام مى‌گيرد، ارزشيابى تکويني يا ارزشيابى مرحله‌اي ناميده مى‌شود. بديهى است محتواى سؤالات ارزشيابى تکويني، مستقيماً ناظر به اندازه‌گيرى آن دسته از هدف‌هاى آموزشى است که براى هر يک از بخش‌هاى مختلف و در فواصل زمانى معين پيش‌بينى شده است. به اين ترتيب، معلوم مى‌شود که شاگردان در رسيدن به حد ملاک تسلط، در يادگيرى بخش‌هاى معينى از هدف‌هاى آموزشي، چه وضعى دارند تا در صورت لزوم، از طريق آموزش ترميمي، براى رفع اشکالات يادگيرى آنان اقدام شود.

براى بهره‌گيرى کامل از نتايج ارزشيابى تکويني، بيان دقيق و رفتارى هدف‌هاى آموزشى ضرورت حتمى دارد. معلم براى اينکه بتواند در جريان يادگيرى هدف‌هاى مشخص، واحدهاى متوالى درسى را اندازه‌گيرى و ارزشيابى کند، بايد آنها را به‌طور دقيق و صريح بيان کند تا اگر شاگردان با اشکال مواجه شدند، بتواند بسادگى آن اشکالات را تشخيص دهد و در رفع آنها بکوشد.

وظايف ارزشيابى تکويني، تنها به اندازه‌گيرى پيشرفت تحصيلى شاگردان در مراحل مختلف تدريس ختم نمى‌شود، بلکه سبب اطلاع بموقع شاگرد و معلم از چگونگى و نوع اشکال‌هاى آنها مى‌شود. اگر ارزشيابى تکوينى انجام نگيرد و تنها به ارزشيابى پايانى اکتفا شود، ديگر فرصتى براى تغيير روش تدريس و طرح برنامهٔ ترميمى پيش نمى‌آيد؛ بنابراين، در ارزشيابى تکوينى بايد سعى شود که اساسى‌ترين و بيشترين اطلاعات در زمينه نارسايى‌هاى يادگيرى و تدريس به دست آيد و نيز بهترين روش تحليل داده‌ها به کار رود.

جهت مشاهده مطالب روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی کلیک کنید. (ارزشیابی تشخیصی )

موارد استفاده از ارزشيابى تکوينى

ارزشيابى تکوينى زمانى به اجرا در مى‌آيد که فعاليت‌هاى آموزشى هنوز جريان دارد و يادگيرى شاگردان در حال تکوين يا شکل‌گيرى است. موارد استفاده از ارزشيابى تکوينى در دو مقوله زير امکان‌پذير است:

اصلاح روش تدريس

يکى ديگر از موارد استفاده ارزشيابى تکويني، اصلاح روش تدريس معلم است. ارزشيابى تکوينى مواد درسي، کيفيت محتوا، تنظيم محتوا و زمان مناسب براى يادگيرى را مورد بررسى و تحليل قرار مى‌دهد. معلم مى‌تواند با توجه به يافته‌هاى اين نوع ارزشيابي، روش تدريس ود را اصلاح يا روش تدريس مناسب‌ترى انتخاب کند.

گام به گام پيش رفتن در يادگيرى

يکى از مهم‌ترين موارد استفادهٔ آزمون‌هاى تکوينى يا مرحله‌اي، کمک به پيشرفت گام به گام يادگيرى است؛ به اين معنى که آموختن مطالب يک موضوع درسى به صورت مرحله‌اي صورت مى‌گيرد و يادگيرى واحدهاى قبلى براى يادگيرى کامل واحدهاى بعدى ضرورى مى‌شود. با چنين تعبيري، نتايج آزمون‌هاى تکويني، پاداش و انگيزهٔ بسيار مؤثرى براى يادگيرى مطالب جديد خواهد بود و احساس موفقيت شاگردانى که به يادگيرى کامل رسيده‌اند، تقويت خواهد شد و شاگردانى که موفقيت چندانى در فراگيرى کسب نکرده‌اند، با تشکيل آموزش‌هاى ترميمى موفقيت بيسترى به دست خواهند آورد و در نتيجه، تشويق خواهند شد که بيشتر ياد بگيرند.

خلاصه اينکه نتايج ارزشيابى تکوينى بايد به شاگرد نشان دهد که به پرسش‌ها چگونه پاسخ گفته است، اشکالش چيست، جنبه‌هاى ضعف يادگيرى‌اش کدام است، چه چيزى را فرا گرفته است و براى اينکه بتواند مراحل بعدى را شروع کند، چه چيزى را مجدداً بايد ياد بگيرد.

جهت مشاهده مطالب روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی کلیک کنید.

مطلب آموزشی بالا مربوط به ارزشیابی تشخیصی است که در سایت یونی تحلیل آن را در اختیار شما پژوهشگر عزیز قرار داده ایم.

ارزشیابی تشخیصی