تدوین فرضیه مسئله

تدوین فرضیه مسئله

تدوین فرضیه مسئله : پس از انتخاب و نوشتن مسئله باید محقق تصويري ذهني از چگونگي متغيرها و نحوه ارتباط آنها با يکديگر ارائه دهد تا بر اساس آن تلاش کاوشگرانه خود را آغاز کند. بنابراين اقدام به تدوين و تبيين قضاياي فرضي و پيشنهادي در چهارچوب مساله تحقيق خود مي نمايد، به نحوي که چگونگي متغير يا پديده و نيز روابط آنها را با يکديگر توضيح دهد.

فرضيه سازي يکي از مراحل حساس تحقيق را تشکيل مي دهد؛ چرا که فرضيه ها نقش راهنما را دارند و به فعاليتهاي تحقيقاتي جهت مي دهند. فرضيه ها به محقق کمک مي کنند تا از بين طرق فراوان رسيدن به مقصد تنها چند مورد آن را که بيش از همه نزديک تر به مقصد به نظر مي رسد بر گزيند.

تدوین یک فرضیه تحقیق شامل بیان یک رابطه یا انتظار واضح و قابل آزمون بین متغیرها در یک مطالعه پژوهشی است. یک فرضیه به عنوان یک پیش بینی عمل می کند که می تواند از طریق جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها آزمایش شود. در اینجا چگونه می توانید یک فرضیه را بر اساس مسئله تحقیق خود فرموله کنید:

شناسایی متغیرها:
با شناسایی متغیرهای کلیدی درگیر در مسئله تحقیق خود شروع کنید. اینها عواملی هستند که فکر می کنید مرتبط هستند و می خواهید بررسی کنید.

جهت رابطه را انتخاب کنید:
تصمیم بگیرید که آیا انتظار یک رابطه مثبت دارید (افزایش یک متغیر مطابق با افزایش متغیر دیگر است)، یک رابطه منفی (افزایش یک متغیر با کاهش متغیر دیگر است) یا هیچ رابطه ای بین متغیرها وجود ندارد.

فرضیه را بیان کنید:
فرضیه خود را با استفاده از یک عبارت واضح و مشخص که رابطه مورد انتظار بین متغیرها را نشان می دهد، فرموله کنید. دو نوع فرضیه اصلی وجود دارد:

فرضیه صفر (H0): این عبارتی است که هیچ رابطه یا عدم تأثیری را بین متغیرها نشان می دهد. اغلب با H0 نشان داده می شود. به عنوان مثال: “در نمرات امتحانات بین دانش‌آموزانی که از اپلیکیشن مطالعه استفاده می‌کنند و افرادی که استفاده نمی‌کنند تفاوت معناداری وجود ندارد.”

فرضیه جایگزین (Ha یا H1): این فرضیه برعکس فرضیه صفر است و نشان دهنده رابطه یا اثر مورد انتظار است. به عنوان Ha یا H1 نشان داده می شود. به عنوان مثال: “دانش آموزانی که از برنامه مطالعه استفاده می کنند، در مقایسه با کسانی که از برنامه مطالعه استفاده نمی کنند، نمرات امتحانی بالاتری خواهند داشت.”

آن را قابل آزمایش کنید:
اطمینان حاصل کنید که فرضیه شما از طریق تحقیقات تجربی قابل آزمایش است. این به این معنی است که شما می توانید داده ها را جمع آوری کرده و آن ها را تجزیه و تحلیل کنید تا مشخص شود که آیا فرضیه شما تایید یا رد شده است.

متغیرها و زمینه را در نظر بگیرید:
هر متغیر کنترلی مرتبط یا عوامل زمینه ای را که ممکن است بر رابطه بین متغیرها تأثیر بگذارد، در نظر بگیرید.

خاص باشید:
فرضیه شما باید به اندازه کافی مشخص باشد تا تحقیق و تحلیل شما را هدایت کند. از اظهارات مبهم یا بیش از حد گسترده خودداری کنید.

دانش و ادبیات قبلی:
در صورت امکان، تحقیقات و ادبیات موجود مرتبط با موضوع خود را در نظر بگیرید. فرضیه شما باید با آنچه در این زمینه شناخته شده است مطابقت داشته باشد.

تست خلبانی:
قبل از انجام مطالعه اصلی خود، ممکن است فرضیه خود را آزمایش کنید تا از مناسب بودن طرح و روش تحقیق اطمینان حاصل کنید.

به یاد داشته باشید که یک فرضیه عبارتی است که شما قصد دارید آن را آزمایش کنید و تحقیق شما شامل جمع آوری داده ها برای تعیین اینکه آیا فرضیه شما توسط شواهد پشتیبانی می شود یا خیر. مهم است که در مورد احتمال رد شدن فرضیه شما بر اساس داده های جمع آوری شده در طول مطالعه خود باز بمانید.

مبادی شکل گیری فرضیه

فرضيه ها در ذهن دانشجويان و محققان ، به صورت انفرادي و يا ترکيبي ، از مبادي زير پديدار مي شوند و به عنوان سرچشمه پيدايش و شکل گيري فرضيه و گمان علمي در ذهن پژوهشگر عمل مي نمايند:

1- معلومات پيشين که در قالب گزاره هاي نظري مانند اصول و قوانين علمي، نظريه ها،‌حقايق، مفاهيم، مدلها و غيره وجود دارند و در شکل ادبيات نظري پژوهش تدوين مي شوند.

2- تجربيات ديگران، نظير سوابق پژوهشي و تجربي سايرين که درباره موضوع يا مشابه آن وجود دارد.

3- تجربيات پژوهشگر؛ در محيط واقعي يا در آزمايشگاه

4- تعامل با ديگران، گفتگو و مصاحبه با صاحب نظران و متخصصان

مفهوم و تعريف فرضيه

در تعريف فرضيه مي توان گفت: فرضيه عبارت است از حدس يا گمان انديشمندانه درباره ماهيت، چگونگي و روابط بين پديده ها، اشياء و متغيرها، که محقق را در تشخيص نزديک ترين و محتمل ترين راه براي کشف مجهول کمک مي نمايد؛ بنابراين فرضيه گماني است موقتي که درست بودن يا نبودنش بايد مورد آزمايش قرار گيرد.

تفاوت فرضيه با نظريه و قوانين يا معلومات کلي اين است که نظريه و قوانين عمدتا مشتمل بر قضاياي کلي و عمومي هستندو به مورد خاصي تعلق ندارند و مي توانند مصاديق زيادي داشته باشند، در حالي که فرضيه حالت کلي ندارد و مختص مسئله تحقيق است که از قضاياي کلي ناشي مي شود ولي در قلمرو يک تحقيق خاص شکل مي گيرد؛ به همين دليل، يک محقق نمي تواند فرضيه خود را در تحقيق مورد نظرش به صورت قضيه کلي بيان نمايد. هر چند از قضاياي کلي به روش قياسي و از کل به جزء فرضيه سازي مي نمايد و فرضيه هاي خود را از قضاياي کلي استنتاج مي کند، ولي بايد مفاهيم و اصطلاحات مربوط به فرضيه را به مساله تحقيق خود يعني همان مطالعه موردي محدود کند.

نقش فرضیه در تحقیق علمی

فرضيه، توجيه و تبيينهاي حدسي معيني را درباره واقعيات عرضه مي کند و پژوهشگران را در بررسي اين واقعيات و تجارب کمک و هدايت مي کند. فرضيه يک پيشنهاد توجيهي و  به زبان ديگر راه حل مسئله است که هم به يافتن نظم و ترتيب در بين واقعيات کمک مي کند و هم باعث استنتاج مي شود.

فرضيه ها ضمن اينکه براي پيگيري و انجام دادن امور تحقيق به طور کلي به محقق جهت مي دهند باعث مي گردند که :

نخست،‌ مطالعه منابع و ادبيات مربوط به موضوع تحقيق جهت دار شود و از مطالعه منابعي که ربطي به پژوهش ندارند جلوگيري به عمل آيد.

دوم، پژوهشگر را نسبت به جنبه هاي موقعيتي و معني دار مسئله پژوهش حساس تر مي نمايند.

سوم، فرضيه باعث مي شود تا محقق مسئله پژوهش را بهتر درک کند و روشهاي جمع آوري اطلاعات را بهتر تعيين نمايد.

چهارم، فرضيه چهارچوبي براي تجزيه و تحليل و تفسير اطلاعات جمع آوري شده و نتيجه گيري از آن ارائه می دهد.

نکته اي که بايد به آن توجه شود آن است که تحقيقات علمي از هر نوعي که باشند نياز به تدوين فرضيه دارند.

در تحقيقات توصيفي فرضيه ها مبين تصوير حدسي از وجود حالات، شرايط، صفات، ويژگيهاي اشياء و اشخاص، موقعيتها، پديده ها و رخدادهايي هستند که نسبت وقوع رويداد، صفات، ويژگيهاي اشياء و پديده ها را توضيح مي دهد.

در تحقيقات علي و همبستگي فرضيه از وجود رابطه صحبت مي کند، چه رابطه هاي همبستگي و چه رابطه هاي علّي که مبين رابطه علت و معلولي هستند.

نکته: گاهي اوقات امکان تدوين فرضيه وجود ندارد. مثلا:

1- طرحهايي که ماهيت مطالعاتي داشته و شبه پژوهش هستند و عمدتا بر پايه اطلاعات و معلومات پيشين و دست دوم تهيه مي شوند.  مانند، تهيه و تدوين اطلسها، دايره المعارفها، بررسيهاي توصيفي، و امثال آن.

2- برخي پژوهشهاي کاربردي که از جنس طراحي هستند، مانند طرح هاي آمايشي

فرضیه آماری (فرضیه صفر) در مقابل فرضیه تحقیق

انواع فرضيه در تحقيقات همبستگي و تجربي را به دو نوع تقسيم مي کنند: فرضيه تحقيق يا يک (H1: Research Hypothesis) و فرضيه پوچ يا صفر (H1: Null or Statistical Hypothesis) .

فرضيه تحقيق از وجود رابطه يا اثر و يا تفاوت بين متغيرها خبر مي دهد يا در واقع وجود اين حالات را تاييد نموده آن را واقعي و حقيقي مي داند. اين فرضيه به دو نوع جهت دار و بدون جهت تقسيم مي شود.

فرضيه صفر که به فرضيه آماري يا پوچ نيز موسوم است بر خلاف فرضيه تحقيق، وجود رابطه، اثر يا تفاوت بين متغيرها را رد کرده، انکار مي نمايد و اظهار مي دارد که اين حالات واقعي نيست و حقيقت ندارد و صرفا ناشي از تصادف و اشتباهات آماري به ويژه در نمونه گيري است.

از فرضيه هاي مزبور مي توان به فرضيه هاي زوجي نيز تعبير نمود. يعني فرضيه مرکب از زوج صفر و يک مي باشد.

مثال زير انواع فرضيه را نشان مي دهد:

الف- فرضيه تحقيق جهت دار:

– به نظر مي رسد کارايي معلمان آموزش ديده بيشتر از معلمان آموزش نديده است.

ب) فرضيه تحقيق بدون جهت، در تحقيق مورد نظر:

    – به نظر مي رسد بين آموزش معلمان و کارايي آنها رابطه وجود دارد.

ج) فرضيه صفر در تحقيق مورد نظر:

– به نظر مي رسد کارايي معلمان آموزش ديده و آموزش نديده مساوي است.

مطالعه چگونگي روابط بين متغيرها در يکي از سه حالت زير انجام مي پذيرد:

الف) محقق به دنبال بررسي و مقايسه تفاوت تاثير دو يا چند متغير بر يک يا چند متغير است؛ مانند تفاوت تاثير دو روش تدريس بر شاگردان.

ب) محقق در پي مطالعهٔ ميزان همبستگي بين دو يا چند متغير است؛ مانند بررسي همبستگي مشکلات رواني و گرايش به اعتياد.

ج) محقق به دنبال کشف و تعيين رابطهٔ علت و معلولي بين دو يا چند متغير است؛ مانند تاثير عامل هوش در پيشرفت تحصيلي.

نکته: فرضيه هاي زوجي (صفر و يک) مختص پژوهشهايي است که هدف آنها کشف رابطهٔ بين متغيرهاست. نظير تحقيقات همبستگي و تجربي آزمايشگاهي. بنابراين در تحقيقاتي که کشف رابطه ها مد نظر نمي باشند فرضيه زوجي موضوعيت ندارد و پژوهشگر نسبت به تدوين فرضيه هاي انفرادي اقدام خواهد نمود. مثلا در تحقيقات توصيفي، تاريخي و پس رويدادي غير کمي محقق نسبت به تدوين فرضيه هاي انفرادي اقدام مي کند و فرضيه زوجي براي آنها بي معني است.

تدوین فرضیه مسئله

ویژگیهای یک فرضيه خوب

1- فرضيه بايد قدرت تبيين حقايق را داشته باشد و واقعيت مسئله يا متغير يا روابط مورد مطالعه را منعکس کند.

2- فرضيه بايد بتواند پاسخ مساله تحقيق را بدهد. يعني آنچنان با مسئله تحقيق يا سوالات فرعي مرتبط باشد که اطلاعات گردآوري شده پس از تجزيه و تحليل، پاسخگوي حل مسئله  قابل استفاده باشد.

3- فرضيه بايد قابليت حذف حقايق نامرتبط با مساله تحقيق را داشته باشد و با ساير سؤالات فرعي و فرضيه هاي ديگر تداخل نداشته باشد.

4- فرضيه بايد شفاف، ساده و قابل فهم باشد و از در آن از عبارات مبهم، طولاني و دو پهلو استفاده نشود.

5- فرضيه بايد قابليت آزمون را داشته باشد؛ يعني مفاهيم و متغيرهاي مطرح شده در فرضيه قابل تبديل به تعاريف عملياتي و واجد معرفها و شاخصهايي براي اندازه گيري، ارزيابي و سنجش باشند تا بتوان با وسايل و امکانات موجود آن را مورد آزمايش قرار داد.

6- فرضيه نباید با حقايق و قوانين مسلم و اصول علمي تاييد شده مغايرت داشته باشد.

7- در فرضيه نبايد از واژه ها و مفاهيم ارزشي استفاده شود.

8- فرضيه بايد به مطالعه و پژوهش جهت بدهد و راهنماي فعاليتهاي محقق باشد.

9- فرضيه بايد به صورت جمله خبري باشد تا از نحوه ارتباط متغيرها خبر بدهد.

10- فرضيه‌ها بايد مختص مطالعه موردي مساله تحقيق باشند. بنابراين از تدوين فرضيه هاي عام و غير قابل حمل بر مصداق خاص مورد تحقيق بايد پرهيز نمود.

11- بايد بين فرضيه ها و سوالهاي ويژه يا فرعي تحقيق تناظر صوري و محتوايي وجود داشته باشد. فرضيه  ها در واقع پاسخهاي حدسي به سوالهاي فرعي يا ويژه مربوط به تحقيق هستند.

نکته: چنانچه فرضيه هاي متعدد داشته باشيم، بايد اين فرضيه ها به گونه اي تنظيم شوند که مجموعا يک واحد کلي و يک سيستم يا دستگاه حدسي را تشکيل دهند و هماهنگ و همسو باشند.

فرضیات تحقیق را می توان به سه دسته رده بندی کرد:

انواع فرضیه و ویژگی های یک فرضیه خوب

1- فرضیات توصیفی

فرضیات توصیفی در انجام پايان نامه کارشناسی ارشد بیانگر ویژگی ها و صفات اشیاء و اشخاص، پدیده ها و موقعیت هایی هستند که آن صفات و پدیده ها را توضیح می دهند. در فرضیات توصیفی معمولا از عبارات: چیست؟ چگونه؟ و چه می باشد؟ استفاده می شود و اگر از این عبارات نیز استفاده نشود به شکل ضمنی این عبارات از آن استنباط می شود.

2– فرضیات رابطه ای

در این نوع از فرضیات، چگونگی رابطه ی بین متغیر ها ( دو یا چند متغیر ) مدنظر است به این ترتیب که پژوهشگر رابطه ی علت و معلولی بین متغیر ها را کشف و بررسی می کند.

3- فرضیات تفاوتی

در این نوع از فرضیات، پژوهشگر به دنبال تفاوت هایی است که بر اثر تاثیر چند متغیر بر متغیر یا متغیر های دیگر می گذارد.

لازم به ذکر است که در موضوع رساله یا موضوع پايان نامه لازم نیست که تمامی متغییر ها ذکر شود و تنها به شکل کلی به آن ها اشاره می شود.

انواع فرضیه

در یک طبقه بندی کلی، فرضیه به دو دسته تقسیم می شود:
تدوین فرضیه مسئله
الف) فرضیۀ تحقیقی

ب) فرضیۀ آماری.

فرضیات تحقیقی رابطه ی بین متغیرها را توصیف می کنند و راه حلی پیشنهاد می کند.

ب) فرضیۀ آماری

فرضیات آماری معمولا به شکل پارامترها و نمادهای آماری نوشته می شوند و هدف از آنها این است که محقق را به سمت انتخاب بهترین آزمون آماری هدایت کند. در واقع فرضیات آماری از پارامترهای یک جامعه در پایان نامه، یک بیان مقداری ارائه می هند.


فرضیات آماری به دو دسته تقسیم می شوند:
1- فرض صفر: که با حرف H نشان داده می شود. مبنای ریاضی این فرضیه برهان خلف است. به کمک این فرضیه، محقق قادر خواهد بود فرضیه ی تحقیق را ارزشیابی کند. این فرضیه نشان دهنده ی وجود عدم تفاوت است. فرضیه صفر نشان می دهد که یک رابطه ی دقیق و قطعی بین دو متغیر وجود دارد. در اصل این فرض بیان می کند که هم بستگی بین دو متغیر صفر است و به معنای دیگر تفاوت بین میانگین ها مساوی صفر است پس هیچ رابطه ای بین متغیرهای پایان نامه وجود ندارد و هیچ تفاوت معنی داری بین آنها وجود ندارد. در فرضیه صفر، همواره فرض می کنیم هرگونه تفاوت بین متغیرها به واسطه ی خطاها و نوسانات نمونه گیری تصادفی است و نه به دلیل تفاوت واقعی بین متغیرها.
در تنظیم فرضیه صفر باید توجه داشت که بتوان برای رد احتمالی مورد آزمون قرارداد و بعد از رد آن، فرضیه های مقابل را می توان آزمود و تائید کرد.
2- فرض خلاف: که با حرف H1 یا H8 نشان داده می شود. برای تدوین فرض خلاف غالبه از فرضیه های تحقیقی استفاده می شود. تدوین فرضیه مسئله
از آنجائیکه فرض خلاف معمولا انتظار محقق درباره ی نتایج تحقیق را نشان می دهد به همین دلیل، کاملا منطبق بر فرضیه های تحقیقی است. فرض خلاف معمولا آرزوی محقق برای پژوهش درباره ی آن است. فرض صفر و خلاف نباید باهم هیچ تداخلی داشته باشند.


ویژگی¬های یک فرضیه خوب
1- در انجام پايان نامه نویسی فرضیات باید بیانگر حقایق باشند و به گونه ای تنظیم شوند که واقعیات مسائل و متغیر ها را به خوبی منعکس کرده تا بتوان به کمک آنها اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری و تجزیه و تحلیل کرد.
2- فرضیه و مسئله تحقیق باید کاملا به هم مرتبط باشند طوریکه پس از جمع آوری داده ها و تجزیه و تحلیل آنها، مسئله ی مورد نظر را پاسخ گفته و حل کند.
3- فرضیه باید طوری تنظیم شود که حقایق نامرتبط را حذف کرده و حقایقی را که در چهارچوب مسئله ی تحقیق است آشکار کند و هم چنین نباید در تداخل با فرضیات دیگر باشد.
4- فرضیات باید کوتاه، ساده و واضح باشند و از به کار بردن کلمات مبهم و جملات طولانی باید پرهیز کرد.
5- فرضیات باید قابل آزمودن باشند، یعنی از متغیرهایی در آنها استفاده شود که بتوان با معیارها و شاخص های سنجش و ارزیابی و امکانات موجود، آنها را مورد آزمون قرار داد.
6- فرضیات نباید با اصول علمی اثبات شده و حقایق مسلم مغایر باشد.
7- در تدوین فرضیا ت نباید از واژه های ارزشی مثل ایده آل است یا بسیار خوب است استفاده کد بلکه لازم است حقایقی را که پژوهشگر تصمیم به کشف آنها دارد مطرح کرد.
8- فرضیه باید در جهت پژوهش و پایان نامه ارشد یا رساله دکترا مورد نظر تدوین شود و به فعالیت های محقق جهت دهد.
9- از آنجائیکه فرضیه ارتباط بین متغیر ها را خبر می دهد بنابراین باید به شکل جملات خبری مطرح شود.
10- در فرضیات علمی لازم است از اصطلاحات و واژگان تخصصی هم استفاده شود. پس لازم است این واژگان برای دیگر افراد تعریف شود.
11- ملاک برای تعداد فرضیات ، چهارچوب تحقیق و روابط بین متغیرهاست.
12- از تدوین فرضیه های عام باید پرهیز کرد چراکه فرضیه باید جنبه ی آزمودن و آزمایشی داشته باشد و راه حلی برای حل مسئله ی تحقیق پروژه ارائه دهد.
13- لازم است بین فرضیات و سوالات تحقیق نتاظر صوری برقرار باشد. منظور از تناظر صوری این است که به تعداد سوالات، فرضیه تنظیم شده و هر فرضیه مقابل سوال مربوطه قرار می گیرد. هم چنین تناظر محتوایی هم بین فرضیات و سوالات باید در نظر گرفته شود که به معنای تناسب بین معنا و مفهوم هر فرضیه با معنا و مفهوم سوال مربوط به آن است.

تدوین فرضیه مسئله

روش تحقیق در علوم رفتاری

www.cmu.edu

تدوین فرضیه مسئله