بیان مسئله تحقیق

بیان مسئله:

پژوهشگر در بیان مسئله هدف خویش را بیان می‌کند ؛ یعنی چه چیزی می‌خواهد بگوید یا چه چیزی را می‌جوید. بیان مسئله، ظریف‌ ترین، حساس‌ترین و شاید بتوان گفت که مشکل‌ترین بخش از فرآیند پژوهش را تشکیل می دهد. پژوهش‌گرانی که بر مسئله پژوهش اشراف داشته باشند و بتوانند آن را به خوبی تحلیل کنند، به یقین در انجام پژوهش های کیفی، توفیق بیشتری خواهند داشت. عدم دقت در روشن‌سازی کامل مسئله پژوهش ، این احتمال را به وجود می آورد که تلاش های پژوهشگر، در مسیر انحرافی بیفتد؛ مثل این که به جای بررسی «علت ها»، به شناسایی «عوامل» بپردازد؛ بی آن که به تفاوت بسیار حساس بین آن دو هدف، توجه شود و یا به جای «انگیزش»، «علاقه‌مندی» را که می تواند با آن متفاوت باشد، مورد مطالعه قرار دهد.

یک بیان خوب مسئله اطلاعات زیر را منتقل می کند:

– اهمیت مسئله

– تحدید مسئله در یک حوزه ی تخصصی

– اطلاعات کلی درباره ی تحقیقات انجام شده

– چارچوبی برای ارائه ی نتایج تحقیق

یک مسئله ی تحقیق زمانی از اهمیت برخوردار است که حداقل یکی از ویژگی های زیر را دارا باشد:

فراهم آوردن دانش در یک زمینه ی خاص
کمک به تدوین نظریه
تعمیم نتایج تحقیقات قبلی (افزایش اعتبار برونی)
پیشبرد روش شناسی تحقیق
روشن ساختن برخی از مسائل مهم روز

به طور کلی، پژوهش گر باید به امور زیر بپردازد:

الف) چرا انجام تحقیق ضرورت دارد؟

ب) چرا در این مقطع زمانی، باید تحقیق انجام شود؟

ج) انجام تحقیق، چه تأثیری در پیش برد علم دارد؟

د) چه خلأ علمی را در یک رشته خاص می تواند پر کند؟

بیان مسئله پژوهش شامل: تعریف مختصر از موضوع مورد بحث تحقیق و بیان وسعت ،شدت و بار مسئله تحقیق (می بایستی مستند باشد)، ذکر نیازهای مرتبط با مسئله و ابعاد مسئله آمیز آن، عوامل اقتصادی- اجتماعی مؤثر بر مسئله و پیامدهای حاصل از مشکل و اقداماتی که در حال حاضر برای حل مشکل انجام می شود و تفاوت آن با اقدامات قبلی می پردازد.

بیان مسئله باید کوتاه و مختصر و کامل باشد ، با عنوان تطبیق داشته باشد ، از ارائه جدول و نمودار خودداری شود ، بیان احساسات ، مطالب بدیهی، کلی گویی و تکرار مطلب و همچنین مقدمه چینی برای بیان مسئله لازم نیست و مطالب همراه با منابع ذکر شود.

همچنین پژوهشگر از طریق دقت بیشتر و شناسایی کامل مسئله توفیق حاصل می کند تا:

داده هایی را که به طور کامل با مسئله ارتباط دارند، گردآوری نموده و از پی جویی اطلاعات نا مربوط پرهیز کند.
در تعیین هدفهای تحقیق دقت بیشتری معمول دارد.

از طریق متمرکز شدن کوشش های مطالعه برمسئله اصلی از هدر دادن وقت جلوگیری می شود. به هر حال بیان مسئله و توضیح آن، با هدف روشن سازی دقیق مشکل اصلی تحقیق و جلوگیری از تداخل مسایل دیگر در آن انجام می پذیرد.

انتخاب یا بیان مساله ( اجتماعی ) قابل تحقیق:

– یک واقعیت اجتماعی دارای دو چهره است. ۱- پدیده اجتماعی . ۲- مساله اجتماعی

پدیده اجتماعی از لحاظ ریاضی به سمت بی نهایت نیل می کند . با از بین رفتن افراد، از بین نمی روند. اگر در یک جامعه ای هیچ مثالی برای یک پدیده وجود نداشته باشد این به منزله کتمان یا انکار پدیده بودن آن واقعیت نیست. پدیده اجتماعی چه مصداق داشته باشد چه نداشته باشد وجود دارد.

پدیده اجتماعی زمانی قابلیت تحقیق پیدا می کند که تبدیل به مساله اجتماعی شود و هر پدیده ای به صورت بالقوه قابل مطالعه است ولی ما آنهایی را مطالعه می کنیم که به مساله تبدیل شده باشند.

برای انتخاب مساله باید شرایطی را در نظر داشت:

مساله اجتماعی چیزی نیست که مستقل از ذهن وجود داشته باشد و فکر کنیم که دیگران نیز در هر شرایطی که باشند آن را خواهند دید یا آن را احساس خواهند کرد، بلکه مساله اجتماعی چیزی است که ساخته می شود ، ادعایی است که بایستی تلاش کرد تا دیگران آن را باور کنند و تا وقتی آن را باور نکنند هیچ اتفاقی نخواهد افتاد. کما اینکه قرنها بشر در فقر زندگی می کرد لیکن باور نداشت که فقر یک مشکل اساسی است. بنابراین فقر بخشی از واقعیت اجتماعی بود و مساله اجتماعی نبود.

مساله اجتماعی مشکلی نیست که شایع باشد ، بلکه در اذهان عمومی بایستی قابل حل باشد و اداره ای جمعی نیز برای مواجهه با آن وجود داشته باشد و اگر هر یک از این ویژگی ها وجود نداشته باشد ، چیزی به نام مساله اجتماعی وجود نخواهد داشت(لوزیک،۱۳۸۳: ۱۱)

ما زمانی واژه مساله اجتماعی را به کار می بریم که نشان دهیم چیزی اشتباه است . این یک ادراک عمومی است. زمانی ما واژه مساله اجتماعی را به کار می بریم که با زحمتی روبه رو شویم. (لوزیک،۱۳۸۳: ۲۳)

دومین نکته در تعریف مسائل اجتماعی، دشواری و جدی بودن مساله است. مساله اجتماعی باید ناظر بر شرایط شایع و گسترده ای باشد، بدین معنا که در برگیرنده و آسیب زننده به تعداد بسیاری از افراد باشد و صرفا مشکل تعداد اندکی از افراد نباشد.

سومین نکته در تعریف مساله اجتماعی آن است که همیشه در تصور مساله اجتماعی یک مقداری دید خوشبینانه وجود دارد. شرایطی مساله اجتماعی نامیده می شود که این تصور درباره آن وجود دارد که می شود و امکان دارد آن را تغییر داد. شرایطی که به نظر ما تحت تاثیر انسانها ایجاد شده و بنابراین به وسیله خود انسانها نیز می شود آن را تغییر داد (لوزیک،۱۳۸۳: ۲۴).

پس مساله اجتماعی به شرایطی اطلاق می شود که غلط ، مشکل زا، شایع و قابل تغییر باشد.

یک مساله خوب مساله ای است که بتوانیم آن را عملی کرد و جنبه فلسفی نداشته باشد.

از آنجایی که تعیین موضوع در کار تحقیق دارای اهمیتی ویژه است برای آن چند ویژگی را قائل شده ایم:

– بدیع و دارای جهاتی از ابتکار و خلاقیت باشد.

– پاسخی اساسی به نیازهای آنی یا کنجکاویهای بزرگ علمی فراهم آورد.

– از فلسفه اجتماعی بدر آید و تحقیق جامعه شناختی را طلب کند و یا به عبارت دیگر ، قابل بررسی علمی باشد.

– از بدیهیات دور ماند و پاسخی اصیل برای مسائل اساسی جامعه فراهم آورد، تحقیقی که در ان سوالها و یا سوال اساسی امور یا امری بدیهی باشد، مقبول نیست.

– تا آنجا که ممکن است روشن و دور از هر گونه ابهام باشد.

– موضوع هر تحقیق اجتماعی با ید تا انجا که ممکن است محدود گردد . بنابراین ف هر تحقیق اجتماعی ، نیازمند آنست که موضوع دقیق ، مشخص و تا حد امکان محدود داشته باشند( ساروخانی ،۱۳۸۵ : ۱۴۵- ۱۴۴ ).

در نهایت در نقل قول از کرلینجر در باب طرح مساله باید گفت که « مسائلی که بصورت سوال مطرح می شوند ، قابلیت تجزیه و تحلیل و تبیین علمی بیشتری دارند. اگر مساله ای را بصورت پرسش مطرح کنیم ، می توانیم فرضیه های جالب تر و علمی تری برای مطالعه آن تهیه کنیم، در مدت کوتاه تری نیز به نتیجه برسیم( نبوی،بی تا : ۷۲).

بیان مسئله تحقیق