انواع گزارش تحقیقی
| گزارش تحقيقى (Investingative reporting)، نوعى از گزارش است که دامنه وسيع تهيه آن و موضوع‌هاى گوناگون نظير مسائل سياسي، اقتصادى و اجتماعى را دربر مى‌گيرد. در گزارش تحقيقى رکن اساسى بر تحقيق و تتبع در پيرامون موضوع شکل مى‌گيرد. |
| موضوع يک گزارش تحقيقى مى‌تواند حول سوءاستفاده‌هاى مالي، اختلاس و استفاده نامشروع از قدرت از سوى يک مسؤل دولتى يا بخش خصوصى باشد و هم مى‌تواند ريشه‌يابى ناهنجارى‌هاى اجتماعى و معضلات و پيچيدگى‌هاى مسائل مبتلا به جامعه باشد. بررسى تحقيقى عملکرد يک قاضى نادرست، ماجراهاى حقوقى مانند حق حساب دادن يا رشوه، ماجراهاى چگونگى تخلفات سياسى و تقلب در انتخابات از جمله حيطه گزارش‌هاى تحقيقى است. |
| يک گزارش تحقيقى بايد با توجه به اين موارد تهيه شود که انعکاس‌دهنده حقايق و در عين حال مستند و واقعى باشد و اطلاعات آن، آگاهى‌هاى مفيد را دربرگيرد. از تازگى موضوع و ابتکار در نگارش و عرضه آن بهره‌مند باشد و حدس و گمان راهى به آن نيابد. گزارشگرى که ضمن تحقيق در چارچوب قانون عمل کند و از برچسب زدن به ديگران و همچنين متهم کردن افراد خوددارى نمايد، همواره مصون خواهد بود. |
| در تهيه گزارش تحقيقى براى اطمينان از راهى که گزارشگر در پيش گرفته مراحلى وجود دارد که با دقت‌نظر در آن مى‌توان به صحت عمل مطمئن شد. شکل مراحل گزارش تحقيقى مراحل کار را نشان مى‌دهد. |
| آغاز گزارش |
| روش‌هاى گوناگونى براى شروع يک گزارش به‌کار گرفته مى‌شود و اين بستگى دارد به‌نوع گزارش و موضوع آن، طبعاً هر گزارشى با توجه به موضوع آن، روش خاصى را براى شروع مى‌طلبد. |
| شروع يا ليد گزارش مى‌تواند با بازگو کردن يک خبر باشد يا با توصيف و تصويرپردازى شروع شود. نقل گفتار ديگران، ايجاد يک پرسش، ترسيم چهره‌ها با واژه‌ها و… هريک آغازى بر يک گزارش مى‌تواند باشد. گزارش با هر روشى آغاز شود بايد گيرا و جذاب باشد و خوانده را وادار به مطالعه آن کند. |
| شيوه نگارش گزارش |
| گزارشگران حرفه‌اى مطبوعات در شيوه نگارش گزارش هر يک به روش ويژه‌اى دست يافته‌اند و آن را به‌کار مى‌‌گيرند و در واقع داراى سبک خاص خود هستند و اين امر ميسر نمى‌شود مگر با کسب تجربه در طول زمان و يافتن نثرى قوى و جذاب. با اين حال نثر گزارش بايد از ويژگى نزديک به نثر داستان برخوردار باشد با مشخصه‌هاى روشن و دقيق آن. گزارش، داستان نيست اما روى مرز قصه‌نويسى حرکت مى‌کند بدون آنکه ويژگى اخبارى و ژورناليستى خود را از دست بدهد. |
| به همين دليل تخيل (نه خيالپردازي) يا به‌عبارتى تخيل مجاز و آنچه به‌عنوان مرز واقعيت و تخيل (رئاليست جادوئي) ناميده مى‌شود در گزارش شکل مى‌گيرد و امکان بروز مى‌يابد. |
| – نمونه تخيل در گزارش: |
| ‘پرنده با بال‌هاى گسترده در سفره هوا معلق است، مريم هنوز زل‌زده به پائين به آبى دريا و ياد پدرش افتاد که داستان عروس دريا را مى‌خواند و او داشت گوش مى‌سپرد به صداى پدر که بلند مى‌خواند و شمرده، مژگان رفته بود توى مدرسه: ‘وقتى برگردم بايد همه آن را تعريف کنم. ‘محمد توپى را که مى‌خواست بخرد در دست خود مى‌فشرد و على خيره شده بود به توپ دورنگى که در دست‌هاى محمد بود. پرهام به تفنگى که خوابش را ديده بود، خودش را ديده بود، فکر مى‌کرد، پشت ويترين فروشگاهى که عروسک هم مى‌فروخت. تفنگ را در دستان خود محکم مى‌فشرد و سنگر گرفته بود پشت ديوار خانه‌شان: ‘الان دشمن مى‌آيد، بايد قبل از آنکه وارد خانه شود، ماشه را بچکانم’ …. |
| دشمن ماشه را به روى پرهام چکانده بود و مريم خيره از پشت شيشه پنجره زل زده بود و به آن سوى ديگر که پرهام در سويى ديگر آن خواب تفنگ را مى‌ديد. مريم ديده بود آتش مى‌آيد دست سهيلا را مى‌سوزاند، بر پاى على زخم مى‌زند، صورت محمد را مى‌خراشد و بر چشم‌هاى فرهاد و فريد سرب داغ مى‌ريزد. مريم ديده بود آتش مى‌آيد تا صداى قصه خواندن پدر را ببرد و دست نوازشگر مادر را داغ کند. مريم ديده بود گلوله آتش، پرنده را از حرکت انداخته بود. مريم ديده بود که پرنده مرده بود.(۱). |
| (۱) حسين قندى ‘دريا گريست …. خون گريست دريا’ ، کيهان هوائي، ۱۷ تير ۱۳۶۷. |
| انواع گزارش تحقيقى |
| گزارش‌هاى تحقيقى متعددى در مطبوعات انتشار مى‌يابد که هريک براساس موضوع آن، مبنائى براى نگارش و ارائه پيدا مى‌کند. گزارش‌هاى تحقيقى مرکب با موضوع و طرح مسائل سياسي، اقتصادى و اجتماعي، گزارش‌هاى تحقيقى ساده که بر پايه نظرخواهى شکل مى‌گيرد و گزارش تحقيقى آزمونى که سازمان‌هاى سنجش به آن مى‌پردازد و به ارائه نتيجه‌گيرى آمارى مى‌پردازند که از جمله آنها است. |
| مراحل کار |
| – مرحله اول: در اين مرحله مهم‌ترين بخش، تعيين ‘موضوع’ مورد گزارش است. انتخاب موضوع دقت، تعمق و حساسيت فراوانى مى‌طلبد و طبعاً در پى آن بايد در مورد زاويه ديد و نگرش به موضوع تأمل کرد. |
| گزارشگر بايد زاويه ديد خود را نسبت به موضوع کاملاً روشن و سپس مطالعه در مورد موضوع را آغاز کرد. استفاده از آرشيو و مشاهدات به نوبه خود به گزارشگر کمک مى‌کند تا احاطه بيشترى نسبت به موضوع پيدا کند. در مرحله مطالعه، گزارشگر مى‌تواند از منابع مکتوب و همچنين منابع شفاهى نظير افراد مختلف بهره بگيرد و اگر در اين مرحله به نکات تازه‌اى نيز پى برد، جهت مطالعه خود را اصلاح کند. |
| – مرحله دوم: آنچه بهدست آمده در اين مرحله بايد مورد ارزيابى قرار گيرد. در واقع زمينه‌هاى مطالعه، ارزش خبر، مشاهدات، مقاومت‌هائى که در زمينه تحقيق مقابل گزارشگر قرار مى‌گيرد و حفظ آنچه بهدست آمده است، گزارشگر را در مقابل اين پرسش‌ها قرار مى‌دهد که آيا راه ديگرى براى تکميل تحقيق وجود دارد يا نه؟ و آيا تحقيق کامل شده است؟ |
| – مرحله سوم: در اين مرحله گزارشگر با توجه به آنچه کسب کرده و تصميم نهائى را براى نگارش مى‌گيرد. چنانچه تحقيق کامل است به حرکت خود ادامه مى‌دهد و اگر شرايط زمانى و مکانى براى انتشار آماده نيست يا تحقيق کامل نشده از حرکت مى‌ايستد. نکته بعدى که بايد گزارشگر به آن توجه کند، اين است که هدف اوليه خود را حداکثر و حداقل مورد ارزيابى قرار دهد که آيا به آن رسيده است يا خير؟ |
| – مرحله چهارم: اين مرحله در واقع نگارش گزارش است که ابتدا بايد گزارشگر طرح و زمينه ساختارى گزارش را تعيين کند و روش‌هاى ارائه گزارش‌هاى اوليه را مورد بررسى قرار دهد و برنامه‌ريزى براى ارائه مرحله به مرحله گزارش را تدوين نمايد. |
| – مرحله پنجم: نکاتى که در هنگام نگارش بايد مورد توجه قرار گيرد و در واقع به سمع و نظر خواننده برسد در اين مرحله شکل خواهد گرفت يعنى تحقيقات اصلي، جستجوى سوابق، مصاحبه‌ها، مشاهده‌ها، مقايسه و نظرخواهى انجام شده به‌نحوى در گزارش ارائه شود تا خواننده دقيقاً در جريان تحقيق گزارشگر قرار گيرد و عينيت گزارش را حس کند. |
گزارش های پژوهشی را می توان بر اساس هدف، محتوا، روش شناسی و مخاطب مورد نظر به انواع مختلفی طبقه بندی کرد. در اینجا برخی از انواع رایج گزارش های تحقیقاتی آورده شده است:
گزارش تحقیق توصیفی:
هدف این گزارش ها توصیف یک پدیده یا ارائه نمای کلی از یک موضوع است. آنها معمولاً شامل آزمون فرضیه یا روابط علی نیستند. به عنوان مثال می توان به مطالعات موردی، مطالعات مشاهده ای و بررسی ها اشاره کرد.
گزارش های تحقیقات تجربی:
گزارشهای تجربی به جزئیات مطالعاتی می‌پردازند که در آن محققان متغیرها را برای ایجاد روابط علت و معلولی دستکاری می‌کنند. این گزارش‌ها اغلب از قالب خاصی پیروی می‌کنند که شامل بخش‌هایی درباره فرضیه‌ها، روش‌ها، نتایج و بحث می‌شود.
مطالعات طولی یا مقطعی:
مطالعات طولی افراد یا گروه‌های مشابه را در یک دوره طولانی دنبال می‌کنند، در حالی که مطالعات مقطعی داده‌ها را از گروه‌های مختلف در یک مقطع زمانی جمع‌آوری می‌کنند. قالب گزارش به نوع مطالعه بستگی دارد، با گزارش های طولی اغلب بر تغییرات در طول زمان تأکید می شود.
گزارش های تحقیقات کیفی:
این گزارش‌ها بر تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی متمرکز هستند که شامل بررسی مضامین، الگوها و روایت‌ها در داده‌های غیر عددی است. انواع متداول شامل مطالعات قوم نگاری، تحلیل محتوا و مطالعات نظریه زمینه ای است.
گزارش های پژوهشی ترکیبی:
گزارشهای ترکیبی روش‌های تحقیق کمی و کیفی را با هم ترکیب می‌کنند. محققان داده‌های عددی و غیر عددی را جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل می‌کنند تا درک جامعی از یک مسئله تحقیقاتی ارائه دهند.
بررسی مقالات:
مقالات مروری، تحقیقات موجود در مورد یک موضوع خاص را خلاصه و ترکیب می کنند. آنها به طور انتقادی یافته های مطالعات متعدد را تجزیه و تحلیل و بحث می کنند و بینش هایی را در مورد وضعیت فعلی دانش در این زمینه ارائه می دهند.
متاآنالیز و بررسی های سیستماتیک:
این گزارش‌ها داده‌های حاصل از مطالعات متعدد را جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل می‌کنند تا نتیجه‌گیری‌های کلی را به دست آورند. متاآنالیزها بر داده‌های کمی تمرکز دارند، در حالی که مرورهای سیستماتیک اغلب شامل تحقیقات کمی و کیفی می‌شوند.
گزارش های خط مشی:
گزارشهای خط‌مشی، یافته‌های تحقیق را به توصیه‌های عملی برای سیاست‌گذاران و متخصصان تبدیل می‌کند. آنها پیامدهای تحقیق را برای تصمیم گیری های سیاستی برجسته می کنند.
گزارش های فنی:
این گزارش‌ها اغلب از سازمان‌های دولتی، مؤسسات تحقیقاتی یا سازمان‌های صنعتی ناشی می‌شوند. آنها مستندات مفصلی از روش های تحقیق، نتایج و نتیجه گیری ها، اغلب شامل جزئیات فنی پیچیده را ارائه می دهند.
پیشرفت یا گزارش های موقت:
در پروژه‌های تحقیقاتی بلندمدت، محققان ممکن است گزارشهای موقتی را برای به‌روزرسانی ذینفعان در مورد پیشرفت مطالعه ارائه کنند. این گزارش ها اغلب بر مراحل تکمیل شده، روش ها و یافته های اولیه تمرکز دارند.
گزارش پایان نامه و پایان نامه:
تحقیقات در سطح فارغ التحصیلی در پایان نامه یا پایان نامه به اوج خود می رسد، که یک گزارش جامع است که مشکل تحقیق، روش شناسی، نتایج و نتیجه گیری را به تفصیل شرح می دهد. قالب و عمق این گزارش ها می تواند بر اساس موسسه دانشگاهی و رشته تحصیلی متفاوت باشد.
مقالات کنفرانس:
محققان اغلب یافته های خود را در کنفرانس های دانشگاهی ارائه می کنند و متعاقباً مقالات کنفرانس را منتشر می کنند. این مقالات خلاصه‌های مختصری از تحقیق، از جمله یافته‌های کلیدی، روش‌ها و پیامدها را ارائه می‌کنند.
هر نوع گزارش پژوهشی هدف خاصی را دنبال می کند و از ساختار مشخصی پیروی می کند. انتخاب نوع گزارش به اهداف تحقیق، روش شناسی، مخاطبان و بستر انتشار مورد نظر بستگی دارد.
انواع گزارش تحقیقی(تعریفی دیگر)
واژه Reportage ، به‌معنای گزارش[1] و عبارت از بیان توصیفی، تشریحی و تصویری یک رویداد، واقعه یا موضوع اجتماعی است.[2] Investigate نیز در لغت به‌معنای تحقیق، رسیدگی، بازجویی و بررسی کردن است.[3]
گزارش تحقیقی (Investigative Reporting) یا پیگیرانه (Inquiry Investigation) و یا به‌فرانسوی آنکت (Enquete)، نوعی از گزارش است که علاوه‌بر توصیف و توضیح واقعه به تحقیق عمقی مسائل آن نیز توجّه دارد.[4]
این نوع گزارش از حدود نیمه قرن نوزدهم میلادی در مطبوعات رایج شد. گروهی اعتقاد دارند، اصرار جیمز گوردون بنت (James Gordon Bennett: 1795-1872)، برکار عمیق‌تر و گسترده‌تر خبرنگاران، زمینه را برای تدارک این‌گونه گزارش‌ها فراهم کرد. بنت، ناشر پرشور روزنامه نیویورک هرالد تریبون در سال 1840 نارضایتی خود را از کار سطحی و تکراری گزارشگران دادگاه‌ها اعلام کرد. او در پی یافتن راه‌هایی برای تدارک متن‌های ناب‌تر از رویدادهایی مثل جنایت‌های فجیع و زنجیره‌ای بود. گزارش تحقیقی از اواخر قرن نوزدهم در اروپا و آمریکا، به مهارتی جدّی و رایج تبدیل شد.[5]
در دهه‌های نخستین قرن بیستم، نسلی از روزنامه‌نگاران آمریکایی، معروف به افشاگران در روزنامه‌های آن کشور وارد صحنه شدند. این روزنامه‌نگاران به پیگیری عملکرد مؤسسه‌های دولتی و بخش خصوصی دست زدند. نتیجه افشا و رسوایی فساد، سوء استفاده و خلاف‌کاری گروهی از مشاهیر سیاسی و اقتصادی آمریکا بود؛ که کسی قادر نبود در قدرت و محبوبیت آنان تردید کند. کوشش آنان به تصویب قوانین نظارتی سخت‌گیرانه و وضع مقررات حساب‌رسی روشمند در هرجا که اعتبارات عمومی هزینه می‌شد، انجامید. در دهه 1920، روزنامه‌نگاران افشاگر، سهم مهمی در رسوایی معروف به تی‌پات دام (Tepot Dome Scandal) بر عهده گرفتند. نمونه دیگر این گزارش، افتضاح واترگیت بود که در 1972 در روزنامه واشنگتن پست توسط باب وودوارد (Bob Woodward: 1943-Live) و همکارانش انجام گرفت.[6]
ویژگی‌ها و ابعاد گزارش تحقیقی
گزارش تحقیقی، شکلی از کار گزارش‌گری است که تولید اختصاصی، ابتکار و پیگیری گزارشگر به‌شمار می‌رود؛ که از موضوعی مهمّ تهیه می‌شود و برای اشخاص یا سازمان‌هایی که می‌خواهند افشا نشوند، اهمیت پیدا می‌کند.[7]
گزارش تحقیقی نوعی از گزارش است که دامنه وسیع تهیّه آن، موضوع‌های گوناگونی نظیر مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را دربرمی‌گیرد. رکن اساسی گزارش تحقیقی، بر تحقیق و تتبع پیرامون موضوع، شکل می‌گیرد.[8]
گزارش تحقیقی حاصل کار حرفه‌ای گزارشگر و قلّه کوشش‌های روزنامه‌نگارانه شناخته می‌شود. این گزارش، چند ویژگی انحصاری دارد: وقت‌گیر است، هزینه‌بر است، به پنهان کاری نیاز دارد، حسّاس است و خطرناک است.[9]
گزارش پیگیرانه از جلوه‌های بیرونی اندیشه حق نظارتی رسانه‌ها به‌شمار می‌آید. این نوع گزارش، گونه‌ای جمع‌آوری اطلاعات از یک موضوع است که در آن گزارشگر، خود را به‌شکلی عمیق در وضعیت غرق می‌کند و موضوع را در عمق می‌کاود.[10]
این نوع گزارش، روزبه‌روز در وسایل ارتباطات اجتماعی بیشتر مورد استفاده واقع می‌شود و جای گزارشهای بزرگ را در مطبوعات می‌گیرد. دو علّت عمده که موجب پیشرفت گزارشهای تحقیقی و از بین رفتن تدریجی گزارشهای بزرگ شد، عبارتند از: نخست، بالا رفتن سطح توقعات و خواست‌های مشتریان وسایل ارتباط جمعی؛ دوم، رقابت تلویزیون و سینما با مطبوعات.[11]
انواع گزارش تحقیقی
گزارشهای تحقیقی را در قالب‌های
متفاوتی تقسیم‌بندی کرده‌اند؛ عده‌ای آن‌را به سه نوع زیر تقسیم کرده‌اند
1. گزارش تحقیقی مرکب؛ در چارچوب این قبیل گزارشهای تحقیقی، ممکن است از گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، آمارها و اظهار نظرهای مختلف استفاده شود و با ترکیب همه اطلاعات کسب‌شده، مقاله یا مقالاتی به‌عنوان گزارش تحقیقی درباره یک مسئله زندگی عمومی در روزنامه منتشر شود. گزارشهای تحقیقی مرکب، به موضوع و طرح مسایل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، می‌پردازد.
2. گزارش تحقیقی ساده؛ گزارشی است که در آن، فقط یک مسئله ساده اجتماعی مطرح شده و بدون تحقیق وسیع اجتماعی، نظر خوانندگان، شنوندگان یا بینندگان، جسته می‌شود. این نوع گزارش، بر پایه نظرخواهی شکل می‌گیرد.
3. گزارش تحقیقی تستی (آزمونی)؛ این نوع گزارش، در سازمان‌های سنجش افکار عمومی برای پیش‌بینی انتخابات عمومی یا امکان فروش یک کالا و نظایر آنها کاربرد دارد و در روزنامه‌ها کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برخی نیز گزارش تحقیقی را به موارد زیر تقسیم کرده‌اند [13]
1. گزارش تحقیق اصلی؛ در این گروه، خود روزنامه‌نگار بی‌واسطه به کشف و افشای یک موضوع مهم می‌پردازد که مردم، پیش از آن بی‌خبر بوده‌اند. در این حالت، گزارشگر در جایگاه نماینده افکار عمومی در مورد کیفیّت عملکرد سازمان‌های اجرایی بخش عمومی به پیگیری می‌پردازد. این عملکرد را به‌شیوه کار پلیس در کشف خلاف‌ها و سوء استفاده‌ها تشبیه کرده‌اند.
2. گزارش تحقیق تحلیلی؛ مبنای این گروه، همان مهارت دسته پیش است؛ امّا نوعی تحلیل در آن می‌توان سراغ گرفت. تفاوت اساسی میان گزارش تحقیقی اصلی و تحلیلی در این است که در اولی اطلاعات و نکته‌ها پیش از آنکه گزارشگر دیگری آن رویداد یا وضعیت را افشا کند، انتشار می‌یابد. حال آنکه در نوع تحلیلی، خبرها، گزارش‌ها و مطالب دیگر در مورد یک موضوع مهم، پیش‌تر انتشار می‌یابد و سپس گزارشگر دیگری از این مجموعه، به‌علاوه دریافت‌های شخصی و کاوش عمیق در نکته‌ها، یک گزارش تحلیلی را تدارک می‌کند.
3. گزارش تحقیق از گزارش؛ سومین گروه، گزارش‌هایی هستند که از گزارشهای دیگر تدارک می‌شوند. در این دسته از گزارش تحقیقی، گزارشگر براساس یک گزارش رسمی و اغلب دولتی، گزارش خود را شکل می‌دهد؛ که هنوز انتشار نیافته اما اطلاعات و نکته‌های آن به‌شکلی به بیرون درز کرده است.
مراحل تهیه گزارش تحقیقی[14]
تهیه گزارش تحقیقی معمولا در پنج مرحله صورت می‌گیرد:
1) انتخاب موضوع؛ اتخاب موضوع، دقت، تعمق و حساسیت فراوانی می‌طلبد و طبعا در پی آن باید در مورد زاویه دید و نگرش نسبت به موضوع تأمل کرد.
2) ارزیابی؛ آنچه بهدست آمده در این مرحله باید مورد ارزیابی قرار گیرد. درواقع زمینه‌های مطالعه، ارزش خبری، مشاهدات، مقاومت‌هایی که در زمینه تحقیق در مقابل گزارشگر قرار می‌گیرد و حفظ آنچه بهدست آمده، گزارشگر را در مقابل این پرسش‌ها قرار می‌دهد، که آیا راه دیگری برای تکمیل تحقیق وجود دارد یا نه؟ و آیا تحقیق کامل شده است؟
3) تصمیم نهایی برای نگارش؛ در این مرحله، گزارشگر با توجه به آنچه کسب کرده، تصمیم نهایی را برای نگارش می‌گیرد. چنانچه تحقیق کامل است به حرکت خود ادامه می‌دهد و اگر شرایط زمانی و مکانی برای انتشار آماده نیست یا تحقیق کامل نشده، از حرکت می‌ایستد.
4) نگارش گزارش؛ ابتدا باید گزارشگر طرح و زمینه ساختاری گزارش را تعیین کند، روش‌های ارائه گزارشهای اولیه را مورد بررسی قرار دهد و برنامه‌ریزی برای ارائه مرحله به مرحله گزارش را تدوین نماید.
5) رساندن به مخاطب؛ نکاتی که در هنگام نگارش باید مورد توجه قرار گیرد و در واقع به سمع و نظر خواننده برسد، در این مرحله شکل خواهد گرفت؛ یعنی تحقیقات اصلی، جستجوی سوابق، مصاحبه‌ها، مشاهده‌ها، مقایسه و نظرخواهی انجام‌شده به‌نحوی در گزارش ارائه شود که خواننده، دقیقا در جریان تحقیق گزارشگر قرار گیرد و عینیت گزارش را حس کند.
انواع گزارش تحقیقی
منابع :
[1]. باطنی، محمدرضا؛ فرهنگ معاصر، تهران، فرهنگ معاصر، 1384، چاپ سیزدهم، ص715.
[2]. فرقانی، مهدی؛ اصول گزارش‌نویسی چشم عقاب روزنامه‌نگاری (جزوه درسی)، دانشگاه علامه طباطبایی، سال، ص7.
[3]. باطنی، محمدرضا؛ پیشین، ص460.
[4]. معتمدنژاد، کاظم؛ روزنامه‌نگاری با فصلی جدید در بازنگری روزنامه‌نگاری معاصر، تهران، سپهر، 1382، چاپ چهارم، ص262.
[5]. قاضی‌زاده، علی‌اکبر؛ گزارش‌نگاری، تهران، دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها، 1387، چاپ اول، ص163.
[6]. همان، ص165-169.
[7]. همان، ص162-163.
[8]. بدیعی، نعیم و قندی، حسین؛ روزنامه‌نگاری نوین، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، 1382، چاپ سوم، ص299.
[9]. قاضی‌زاده، علی‌اکبر؛ پیشین، ص159-160.
[10]. همان ص162.
[11]. معتمدنژاد، کاظم؛ پیشین، ص262.
[12]. همان، ص269 و 270 و بدیعی، نعیم و قندی، حسین؛ پشین، ص302.
[13]. کواچ، بیل و روزن استایل، تام؛ داوود حیدری، تهران، دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها، 1385، چاپ اول، ص168-172.
[14]. بدیعی، نعیم و قندی، حسین؛ پیشین، ص300-303.
انواع گزارش تحقیقی