مراحل تدوین محاصبه

مراحل تدوین محاصبه

 

مراحل تدوین محاصبه

نويسندگان كتاب «روشهاي تحقيق كمّي و كيفي در علوم تربيتي و روان شناسي» مراحل هشت گانه اي را براي بكار بستن مصاحبه در نظر گرفته اند كه با توجه اهميت اين مراحل ضمن ذكر مراحل مذكور توضيحات مختصري نيز در باب هر كدام از آنها داده مي شود. آن مراحل عبارتند از:
۱- تبيين نمودن هدف تحقيق
۲- انتخاب نمونه
۳- طراحي نمودن شيوه و ساختار مصاحبه
۴- تدوين سئوالات مصاحبه
۵- انتخاب و آموزش مصاحبه گران
۶- انجام يك تحقيق مقدماتي
۷- انجام مصاحبه هاي اصلي
۸- تجزيه و تحليل داده هاي بدست آمده

 

مصاحبه یک گفتگوی ساختاریافته بین دو یا چند نفر است که معمولا برای جمع آوری اطلاعات، تبادل نظر، بررسی نظرات یا تصمیم گیری انجام می شود. مصاحبه ها در زمینه های مختلف از جمله تحقیق، روزنامه نگاری، استخدام، پذیرش تحصیلی و ارتباطات بین فردی استفاده می شود. مصاحبه ها را می توان به صورت حضوری، تلفنی یا از طریق ویدئو کنفرانس انجام داد.

انواع مختلفی از مصاحبه وجود دارد که هر کدام اهداف متفاوتی دارند:

مصاحبه های ساختاریافته: این مصاحبه ها مجموعه ای از سوالات از پیش تعیین شده را در قالبی استاندارد دنبال می کند. آنها اغلب در تحقیقات برای اطمینان از سازگاری و مقایسه پاسخ ها استفاده می شوند.

مصاحبه های بدون ساختار: در این مصاحبه ها، مکالمه باز و انعطاف پذیر است. مصاحبه کننده ممکن است یک موضوع کلی در ذهن داشته باشد اما اجازه می دهد گفتگو به طور طبیعی جریان یابد.

مصاحبه های نیمه ساختاریافته: این مصاحبه ها عناصر ساختاریافته و بدون ساختار را با هم ترکیب می کنند. مصاحبه کننده مجموعه ای از سوالات اصلی دارد اما می تواند موضوعاتی را که در طول مکالمه مطرح می شود را نیز بررسی کند.

مصاحبه‌های رفتاری: معمولاً در مصاحبه‌های شغلی استفاده می‌شود، این مصاحبه‌ها بر رفتار گذشته یک نامزد به عنوان شاخصی از عملکرد آینده تمرکز می‌کنند. کاندیداها نمونه های خاصی از تجربیات خود ارائه می دهند.

مصاحبه های اطلاعاتی: افراد به دنبال اطلاعات و مشاوره از کارشناسان یا متخصصان در یک زمینه یا صنعت خاص هستند. این نوع مصاحبه می تواند به جمع آوری بینش در مورد مسیرهای شغلی یا صنایع کمک کند.

مصاحبه های پانل: در مصاحبه های پانل، یک نامزد توسط چندین مصاحبه کننده به طور همزمان مصاحبه می شود. این اغلب در مصاحبه های شغلی یا محیط های دانشگاهی استفاده می شود.

مصاحبه های گروهی: با چندین نامزد به طور همزمان مصاحبه می شود که به مصاحبه کنندگان اجازه می دهد تا تعاملات و پویایی را در بین کاندیداها مشاهده کنند.

مصاحبه‌های گروهی متمرکز: این مصاحبه‌ها در تحقیقات بازار مورد استفاده قرار می‌گیرند، این مصاحبه‌ها شامل گروه کوچکی از شرکت‌کنندگان است که در مورد یک موضوع خاص بحث می‌کنند و به محققان اجازه می‌دهد تا بینش و نظرات را جمع‌آوری کنند.

اجزای اصلی فرآیند مصاحبه عبارتند از:

آماده سازی: مصاحبه کنندگان با تعیین اهداف، انتخاب سؤالات مناسب و آشنایی با موضوع و شرکت کنندگان آماده می شوند.

افتتاحیه: مصاحبه کننده خود را معرفی می کند، هدف مصاحبه را توضیح می دهد و لحن راحتی برای گفتگو تعیین می کند.

پرسش: مصاحبه‌کنندگان سؤالاتی می‌پرسند تا پاسخ‌های شرکت‌کنندگان را جلب کنند. بسته به اهداف، سؤالات می توانند باز، بسته، کاوشگر یا شفاف باشند.

گوش دادن فعال: مصاحبه‌کنندگان فعالانه به پاسخ‌های شرکت‌کنندگان گوش می‌دهند و درگیری و درک را از خود نشان می‌دهند.

بررسی: مصاحبه‌کنندگان ممکن است سؤالات بعدی را برای کشف بینش‌های عمیق‌تر یا شفاف‌سازی پاسخ‌ها بپرسند.

پایان: مصاحبه کننده با جمع بندی نکات کلیدی، پاسخگویی به سوالات باقی مانده و تشکر از شرکت کنندگان، مصاحبه را به پایان می رساند.

رونویسی و تجزیه و تحلیل: پس از مصاحبه، پاسخ های ضبط شده اغلب رونویسی می شوند و برای الگوها، مضامین و بینش ها تحلیل می شوند.

مصاحبه های مؤثر مستلزم مهارت های ارتباطی خوب، همدلی، گوش دادن فعال و توانایی انطباق با نیازها و راحتی مصاحبه شوندگان است. مصاحبه ها ابزار ارزشمندی برای جمع آوری اطلاعات، درک دیدگاه ها و تصمیم گیری آگاهانه در طیف وسیعی از زمینه ها هستند.

 

جهت مشاهده مطالب روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی کلیک کنید.

 

مراحل تدوین محاصبه

مرحله اول: تبيين هدف مصاحبه :
«اولين مرحله در تحقيق كه از مصاحبه براي جمع آوري اطلاعات استفاده شده تبيين هدف تحقيق است. هدف تحقيق ماهيت مصاحبه را مشخص خواهد نمود زيرا اهداف متفاوت، تعيين كننده سطوح مختلف انسجام و سازماندهي در مصاحبه، انواع سئوالات مصاحبه و مهارت مصاحبه كننده است» (گال و ديگران، ۱۳۸۶ : ۵۲۴ ).
محقق در مر حله اول مي بايست اهداف تحقيق را بصورت شفاف و روشن و واقع بينانه تبيين و ترسيم نمايد تا بر اساس آن اهداف بتواند از متناسب ترين نوع مصاحبه براي رسيدن به اهداف خويش بهره مند گردد و هر اندازه اين اهداف براي محقق روشن تر شود به همان اندازه موفقيت او را در كسب نتيجه تضمين خواهد نمود.

مرحله دوم: انتخاب نمونه:
در اين مرحله مصاحبه گر بر مبناي يكي از فنون نمونه گيري جامعه آماري خويش را انتخاب كرده و متناسب با جامعه آماري خويش و با عطف نظر به هدف تحقيق مي تواند از مصاحبه انفرادي و يا مصاحبه گروهي استفاده نمايد. مرحله انتخاب نمونه از مراحل بسيار حساس و با اهميت تحقيق بوده و در صورت بروز هر گونه اشتباه – عمدي و سهوي – در كل نتايج تحقيق تاثير داشته و هر چند محقق در مراحل مختلف بعدي بخواهد تلاش نمايد تمام اصول و اسلوب هاي علمي را مراعات كرده و ضوابط حاكم بر روش هاي علمي را مد نظر داشته باشد باز نخواهد توانست به نتيجه مطلوب دست يابد چرا كه وقتي جامعه آماري مورد مطالعه برآيندي از جامعه واقعي نبوده و مشخصات و ويژگيهاي آن جامعه را نداشته باشد طبعاً و لاجرم نتايج بدست آمده از آن تحقيق نيز نمي تواند قابل تعميم به كل جامعه مورد مطالعه و يا ساير جوامع مشابه گردد. پس اين مرحله از تحقيق مي بايست با حساسيت ويژه اي دنبال گرديده و محقق با وقت و وسواس و حوصله بيشتري نسبت به انتخاب نمونه اقدام بنمايد.

مرحله سوم : طراحي شكل و ساختار نمونه :
با عنايت به اينكه مصاحبه هاي كمّي و كيفي در تحقيقات اجتماعي داراي تفاوت هايي مي باشند، به همين جهت طراحي شكل و ساختار مصاحبه در اين دو گونه تحقيق ذكر شده نيز بالاجبار متفاوت خواهد بود. بعنوان مثال «در تحقيقات كمي مصاحبه عموماً منسجم و سازماندهي شده است كه همه پاسخ دهندگان در معرض تجارب يكسان قرار مي گيرند بنابراين، مطالب آغازين سئوالات مصاحبه و اختيارات نهايي مصاحبه گر بايد بدقت از قبل مشخص شده باشد.

اطمينان حاصل شود كه داده هاي بدست آمده از افراد مي تواند به طور معناداري مقايسه شود اما در تحقيقات كيفي، مصاحبه از نظر شكل و ساختار كاملاً منسجم و سازمان يافته نيست، اين بدين منظور است كه هدف محقق كمك نمودن به مصاحبه شوندگان است كه ديدگاههاي خودشان را در مورد موضوع مربوط، با داده ها و عبارات خودشان ابراز كنند» (گال و ديگران،۱۳۸۶ : ۵۲۹ ).
به همين جهت لازم است تا محقق بر اساس نوع تحقيق اقدام به طراحي شكل و ساختار مصاحبه بنمايد.

تصور كنيد محقق در پي آن است تا عوامل تاُثير گذار بر گرايش جوانان به مواد مخدر را مشخص نمايد و اين محقق در مراحل قبل تحقيق ممكن است به نقش دوستان، خانواده، همكلاسيها و ….. در گرايش جوانان به مواد مخدر رسيده باشد و به همين دليل محقق مي تواند سئوالاتي در مورد هر كدام از اين عوامل تاُثير گذار اجتماعي تدوين كرده و براي مصاحبه شوندگان مطرح نمايد براي مثال «آيا دوستان شما در گرايشتان به مواد مخدر تاثير داشته اند؟» در حاليكه اگر تحقيق مبتني بر روش كيفي بوده باشد محقق بدنبال طرح هيچ متغير از پيش تعيين شده اي نبوده و دامنه سئوالات گسترده تر بوده باشد و سئوال مشابه «چه كساني در گرايش شما به مواد مخدر تاثير گذار بودند؟» از ناحيه محقق مطرح گردد.

پس بدليل تفاوت در انسجام و سازماندهي و همچنين تفاوت در تعيين قبلي متغيرها در تحقيقات كمي وكيفي شكل طراحي و ساختار مصاحبه با همديگر متفاوت بوده و محقق لازم است با توجه به نوع تحقيق در دست اجرا از لحاظ كمي و يا كيفي بودن اقدام به طراحي شكل و ساختار مصاحبه نمايد.

 

جهت مشاهده مطالب روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی کلیک کنید.

مرحله چهارم: تدوين سئوالات :
«اينكه سئوالات بايد قبل از انجام مصاحبه يا در خلال انجام آن تدوين شود اساساً بستگي به نوع مصاحبه دارد. مصاحبه بدون سازمان در تحقيقات كمي مصاحبه به شيوه گفتگوهاي غير رسمي در تحقيقات كيفي از انواعي هستند كه سئوالات آنها در همان زمان انجام مصاحبه تدوين مي يابد اين سئوالات بر مبناي طرح كلي تحقيق و اطلاعات مصاحبه گر از ويژگيهاي پاسخ دهندگان از قبيل ميزان تحرك و پر حرفي مصاحبه شونده و تواناييهاي هوشي وي تدوين مي شود. ساير انواع مصاحبه ها استفاده بيشتري از سئوالات بسته و باز از نوع تدوين شده مي كنند» ( گال و ديگران، ۱۳۸۶: ۵۳۷).

«تدوين سئوالات خوب در مصاحبه هايي كه بغايت بدون سازمان هستند بستگي به توانايي مصاحبه در انديشيدن بدون نياز به كمك ديگران در خلال انجام مصاحبه دارد» (گال و ديگران،۱۳۸۶: ۵۳۷). و حتي در مصاحبه هايي كه ميزان انسجام و ساختار آن بيشتر است ضرورت تدوين راهنمايي مصاحبه(interview guide) احساس مي گردد بنا به تاكيد گال و ….. اينگونه مصاحبه ها « زماني به نحو احسن انجام مي شود كه يك راهنماي مصاحبه تدوين گردد» (گال و ديگران، ۱۳۸۶: ۵۳۷) .

مرحله پنجم : انتخاب و آموزش مصاحبه گران
محققاني كه در فرايند تحقيق نياز به استفاده از تعداد بيشتري مصاحبه گر براي جمع آوري اطلاعات ميباشند لازم است به مسائل ذيل توجه داشته باشند.

۱ ) تعداد مصاحبه گران: محقق بايد برآورد نمايد كه در فرايند تحقيق به چه ميزان مصاحبه گر نياز دارد و حتي لازم است اتفاقات خاص احتمالي در اجراي تحقيق را نيز مد نظر داشته و در صورتيكه بنا به هر دليل مصاحبه گر از ادامه همكاري سر باز زد بتوان مصاحبه گر آموزش ديده اي را جايگزين وي كرده و از ايجاد اختلال در اجراي تحقيق پيش گيري نمود.

۲ ) رعايت تناسب ميان مصاحبه گر و مصاحبه شونده:
«شواهدي وجود دارد كه نشان دهندۀ اين مطلب است كه تناسب مصاحبه گرها با مصاحبه شونده گان به لحاظ طبقۀ اجتماعي، نژاد، سن و جنس احتمالاً نتايج معتبرتري براي مصاحبه بدست مي آورد.» (گال و ديگران، ۱۳۸۶: ۵۴۱).
اين موضوع مخصوصاً در جامعه ايران از اهميت خاصي برخوردار بوده و توجه به آن ضرورت تام دارد. وجود ويژگي هاي فرهنگي متفاوت، رايج بودن ارزشهاي ديني در سطوح مختلف اجتماعي، تفاوت هاي طبقاتي گوناگون و ….. باعث ميگردد كه محققان ايراني به جنبه تناسب مابين مصاحبه گر و مصاحبه شونده دقت و توجه بيشتري داشته باشند و همچنين به تابوهاي موجود در سطح جامعه با حساسيت مضاعفي عنايت بنمايند.

۳ ) توجه به توانمندي مصاحبه گران در برقراري ارتباط مثبت:
مصاحبه گر تنها زماني مي تواند در انجام مصاحبه توفيق حاصل نمايد كه از ناحيه مصاحبه شوندگان پذيرفته شده و بتواند اعتماد مصاحبه شوندگان را جلب نمايد. با توجه به اينكه براي جلب اعتماد مصاحبه شوندگان فرصت زمان زيادي در اختيار مصاحبه گران وجود ندارد تا بتوانند زمينه هاي جلب اعتماد در مصاحبه شوندگان را ايجاد نمايند موفقيت تنها حاصل كساني مي شود كه داراي اين استعداد بوده و مهارتهاي لازم و كافي را براي ايجاد ارتباط سريع با مصاحبه شوندگان را كسب نموده باشند.

 

 

مرحله ششم: انجام مصاحبه مقدماتي
انجام مصاحبه هاي مقدماتي از اهميت بالايي برخوردار است و مي تواند از امكان سوءگيري داده هاي مصاحبه جلوگيري بنمايد. در مرحله انجام مصاحبه هاي مقدماتي است كه محققان مي توانند مصاحبه گران را مورد ارزيابي قرار داده و نتايج آموزشهاي داده شده را بررسي و مورد توجه قرار بدهند و اگر در خلال مصاحبه هاي مقدماتي به مواردي برخورد كردند كه نياز به تجديد نظر در توجيه مصاحبه گران بود قبل از اجراي مصاحبه اصلي اين اقدام صورت بگيرد.

 

جهت مشاهده مطالب روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی کلیک کنید.

مرحله هفتم : انجام مصاحبه
تمام مراحل پيشين صورت گرفته صرفاً به خاطر اجراي خوب اين مرحله (مصاحبه) انجام مي پذيرد. انجام مصاحبه نيز براي خودش اصول، ريشه و چارچوبي دارد و محققان مختلف براي اجراي مناسب اين مرحله توصيه هاي مختلفي را ارائه داده اند تا نتايج كسب شده در مرحله اجراي مصاحبه از اعتبار بالايي برخوردار بوده باشد. گال و همكارانش توصيه هاي مهم و كاربردي براي مصاحبه گران ارائه نموده اند كه اين توصيه ها هم براي مصاحبه هايي كه در تحقيق كيفي انجام مي گيرد قابليت اجرا داشته و هم براي مصاحبه هاي تحقيقهاي كمّي كاربرد دارد. اين توصيه عبارتند از:
۱ – پيش از شروع مصاحبه پاسخ دهندگان را از محرمانه بودن كامل پاسخهايشان مطمئن نماييد و اگر لازم باشد روشي را كه براي محرمانه ماندن اطلاعات اتخاذ نموده ايد توضيح دهيد.
۲ – با مشغول نمودن مصاحبه شونده در يك مكالمه كوتاه غير رسمي و روزمره، قبل از شروع مصاحبه با مصاحبه شونده رابطه اي دوستانه و خودماني برقرار نماييد.
۳ – سئوالات پيچيده يا جدل برانگيز را در قسمت آخر مصاحبه و پس از برقراري رابطه دوستانه با مصاحبه شونده مطرح نماييد.
۴ – فوايد بالقوه تحقيق مورد نظر را براي پاسخ دهندگان توضيح دهيد.
۵ – مصاحبه گر بايد كمتر از مصاحبه شونده صحبت كند. بعنوان يك قانون، هر چه مصاحبه گر كمتر صحبت كند اطلاعات بيشتري حاصل مي شود.
۶ – سئوالات را با زباني كه براي پاسخ دهندگان واضح و معنادار باشد مطرح نماييد.
۷ – سئوالاتي بپرسيد كه فقط از يك مطلب واحد باشد.
۸ – هنگام نگارش سئوالات، چارچوب و محدوده اي را كه شما مي خواهيد پاسخ دهندگان براي پاسخ دادن در نظر بگيرند، مشخص نماييد.
۹ – در صورت لزوم از عبارات موشكافانه ساده استفاده كنيد، براي مثال: «آيا مي توانيد كمي بيشتر در مورد آن صحبت كنيد.»
۱۰ – از تكذيب نمودن گفته هاي مصاحبه شونده يا آزمودن صحت گفته هاي او با شگردهاي مختلف در خلال مصاحبه، پرهيز نماييد.
۱۱– آنها را با اشاره جهت دهي ننماييد. خواه با ارائه يك اظهار نظر، لحن گفتار يا علامت هاي غير گفتاري مانند سرجنباندن در هنگامي كه پاسخهاي موردانتظار يا مرجح شما به يك سئوال داده مي شود.
۱۲ – اگر به نظر ميرسد مصاحبه شونده يك موضوع خاص مطرح شده در مصاحبه را تهديد كننده مي بيند، موضوع ديگري را مطرح كنيد و تلاش نماييد مجدداً با عبارات و واژه هاي متفاوت به همان موضوع اوليه برگرديد.
۱۳ – زماني كه سئوالات حساس يا تهديد كننده مطرح مي نماييد، از مصاحبه شونده بخواهيد كه نظر يا رفتار دوستانش و نيز رفتار يا نظرات خود را بيان نمايد.
۱۴ – پشت سرهم تعداد زيادي سئوال بسته نپرسيد.
۱۵ – موضوعات مورد بحث در مصاحبه را خيلي زياد تغيير ندهيد (از اين شاخه به آن شاخه نپريد)
۱۶ – از پرسيدن سئوالات جهت دهنده پرهيز نماييد. براي مثال به جاي اينكه بپرسيد: «آيا موافق كمك هاي دولت مركزي به تعليم و تربيت هستيد؟» بپرسيد: «ديدگاه شما در مورد كمك هاي دولت مركزي به تعليم و تربيت چيست؟» البته بعضي مواقع يك سئوال جهت دهنده ممكن است پرسيده شود تا نوع خاصي اطلاعات از پاسخ دهنده دريافت گردد. (گال و ديگران، ۱۳۸۶: ۵-۵۴۴)

جهت مشاهده مطالب روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی کلیک کنید.

مطلب آموزشی بالا مربوط به  مراحل تدوین محاصبه است که در سایت یونی تحلیل آن را در اختیار شما پژوهشگر عزیز قرار داده ایم.

 

روش تحقیق روانشناسی و علوم تربیتی

www.cmu.edu

 

 

 

مراحل تدوین محاصبه