مراحل تدوین پرسشنامه

موضوع : مراحل تدوین پرسشنامه

مراحل تدوین پرسشنامه : در پژوهشهایی که از پرسشنامه استفاده میشود، اعضای نمونه یا جامعه با پُر کردن پرسشنامه و بازگرداندن آن به پژوهشگر در مصاحبهای که خود اجرای آن را به عهده داشتهاند، شرکت میکنند. به همین دلیل سؤالها و راهنماییهای مربوط به آن باید به اندازۀ کافی روشن و قابل فهم باشند

تا پاسخگو بتواند نقش مصاحبه کننده را نیز اجرا کند. از آنجا که پرسشنامه جنبۀ خوداجرایی دارد، باید به شیوهای نوشته یا بیان شده باشد که بتواند افراد موردنظر را به مشارکت ترغیب کند. به عبارت دیگر، دستورالعملها، سؤالها و راهنماییهای آن باید به گونهای طرح شوند که افراد موردنظر را به ادامه همکاری و برگرداندن پرسشنامه علاقه مند کنند.

اهمیت این امر به خاطر عدم حضور مصاحبهگر واقعی برای توضیح بیشتر و تشویق پاسخدهنده است.

تهیه پرسشنامه گامی مهم در انجام تحقیق، نظرسنجی یا جمع آوری داده ها برای جمع آوری اطلاعات از شرکت کنندگان است. در اینجا یک راهنمای گام به گام برای کمک به ایجاد یک پرسشنامه موثر آورده شده است:

تعریف اهداف تحقیق:

هدف تحقیق خود و اهداف خاصی را که قصد دارید با پرسشنامه به آنها دست یابید به وضوح مشخص کنید. این به محتوا و ساختار سوالات شما کمک می کند.

شناسایی مخاطبان هدف:

ویژگی های شرکت کنندگان هدف خود (به عنوان مثال، جمعیت شناسی، علایق، رفتارها) را تعیین کنید تا پرسشنامه را با نیازها و تجربیات آنها تطبیق دهید.

انواع سوال را انتخاب کنید:

انواع سؤالات مناسب را بر اساس اهداف تحقیق خود انتخاب کنید. انواع سوالات متداول شامل سوالات چند گزینه ای، باز، مقیاس لیکرت، رتبه بندی و سوالات جمعیت شناختی است.

سوالات واضح و مختصر بنویسید:

از زبان ساده استفاده کنید و از اصطلاحات خاص خودداری کنید تا اطمینان حاصل کنید که شرکت کنندگان سؤالات را درک می کنند. سوالات را مختصر و متمرکز بر یک موضوع واحد نگه دارید.

از سوالات پیشرو یا سوگیری بپرهیزید:

سوالاتی بسازید که شرکت کنندگان را به سمت پاسخ خاصی سوق ندهد. از استفاده از زبانی که می تواند بر پاسخ های شرکت کنندگان تأثیر بگذارد خودداری کنید.

سوالات را به صورت منطقی ترتیب دهید:

سوالات را در یک دنباله منطقی مرتب کنید. برای ایجاد رابطه با سوالات آسان و غیر حساس شروع کنید و به تدریج به سمت سوالات پیچیده تر یا شخصی بروید.

تست خلبانی:

آزمون آزمایشی پرسشنامه را با گروه کوچکی از شرکت کنندگان برای شناسایی ابهامات، سردرگمی ها یا مسائل انجام دهید. از بازخورد آنها برای اصلاح پرسشنامه استفاده کنید.

جریان و انتقال سوال:

اطمینان حاصل کنید که جریان سوالات روان است و یک انتقال منطقی بین موضوعات وجود دارد. سوالات را به طور منطقی پیوند دهید تا علاقه و مشارکت شرکت کننده حفظ شود.

شامل گزینه های پاسخ:

گزینه های پاسخ را برای سؤالات چند گزینه ای و مقیاس لیکرت ارائه دهید. مطمئن شوید که گزینه‌های پاسخ طیفی از پاسخ‌های ممکن را پوشش می‌دهند و متقابلاً منحصر به فرد هستند.

Skip Logic/Branching را در نظر بگیرید:

در صورت امکان، منطق پرش یا شاخه‌بندی را وارد کنید. این شامل هدایت شرکت کنندگان به مجموعه های مختلف سؤالات بر اساس پاسخ های قبلی آنها است.

جهت مقیاس متعادل:

اگر از مقیاس ها استفاده می کنید (مثلاً مقیاس لیکرت)، جهت گزینه های پاسخ را متعادل کنید تا از سوگیری پاسخ جلوگیری شود. شامل مواردی که دارای جمله مثبت و منفی هستند.

اطلاعات دموگرافیک:

برای کمک به تجزیه و تحلیل داده ها بر اساس ویژگی های شرکت کننده، سؤالات جمعیت شناختی (به عنوان مثال، سن، جنسیت، تحصیلات) را در نظر بگیرید. این سوالات را در انتهای پرسشنامه قرار دهید.

ملاحظات اخلاقی:

اطمینان حاصل کنید که پرسشنامه شما دستورالعمل های اخلاقی را رعایت می کند. شرکت کنندگان را در مورد هدف تحقیق، حقوق آنها و محرمانه بودن پاسخ هایشان آگاه کنید.

طرح بندی و قالب بندی نهایی:

اطمینان حاصل کنید که پرسشنامه از نظر بصری جذاب و خواندنی است. از فونت و سبک قالب بندی ثابت استفاده کنید.

اجرای پرسشنامه:

روش مناسبی را برای اجرای پرسشنامه انتخاب کنید: نظرسنجی آنلاین، فرم های کاغذی، مصاحبه و غیره.

طرح تحلیل داده ها:

در نظر بگیرید که چگونه داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه را تجزیه و تحلیل خواهید کرد. انواع تحلیل هایی را که انجام می دهید بر اساس اهداف تحقیق و ماهیت داده ها برنامه ریزی کنید.

دریافت مجوزهای لازم:

در صورت نیاز، قبل از توزیع پرسشنامه، از طرف های مربوطه (به عنوان مثال، موسسه، کمیته اخلاق) اجازه بگیرید.

جمع آوری و پردازش اطلاعات:

پرسشنامه را برای شرکت کنندگان هدف خود اجرا کنید. پس از جمع‌آوری داده‌ها، برنامه تحلیلی خود را دنبال کنید تا نتیجه‌گیری معنی‌داری بگیرید.

به یاد داشته باشید که یک پرسشنامه خوب طراحی شده می تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت داده هایی که جمع آوری می کنید تأثیر بگذارد. برای اطمینان از اینکه پاسخ های دقیق و روشنگری از شرکت کنندگان خود دریافت می کنید، برای برنامه ریزی دقیق و طرح سوالات خود وقت بگذارید.

جهت مشاهده مطالب روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی کلیک کنید.

مراحل اجرای زمینه یابی پرسشنامه ای

مراحل تدوین پرسشنامه

1- تعیین هدف

اولین قدم در اجرای زمینهیابی پرسشنامهای، تهیه فهرستی از هدفهایی است که پژوهشگر قصد دارد به کمک پرسشنامه به آنها برسد. تهیه و تنظیم پرسشنامه قبل از داشتن درک روشنی از آنچه که باید حاصل شود، تقریباً ناممکن است. تا زمانی که به شکل دقیق روشن نکنیم که به چه نوع اطلاعاتی نیاز داریم، با این اطلاعات چه کارهایی میتوانیم انجام دهیم و چگونه هر سؤالی در پرسشنامه در رسیدن به این هدف به ما کمک میکند، قادر به تهیۀ یک پرسشنامه مناسب برای سؤال تحقیقی خود نخواهیم بود.

در تهیۀ پرسشنامه لازم است که روشهای تجزیه و تحلیل اطلاعاتی که از اجرای پرسشنامه جمعآوری
میشوند، مورد توجه قرار گیرند.

2– بیان مسئله

هدف زمینهیابی پرسشنامهای، توصیف رفتار، طرز فکر، احساس ویژه یا آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر است. پژوهشگر ممکن است به توصیف موارد زیر علاقهمند باشد: «احساس مردم نسبت به مجازات اعدام برای قاچاق مواد مخدر چگونه است؟ چه تعدادی از خانوادهها خریدار کالای معینی هستند؟ در انتخابات آینده، مردم به چه کسی رأی خواهند داد؟ طرز فکر کارکنان دولت نسبت به مشاغل خود چگونه است؟»

پژوهشگر ممکن است به آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر علاقهمند باشد: «همبستگی بین اعتماد به نفس و موفقیت شغلی» یا «رابطۀ بین سطح درآمد و رضایت شغلی»

3– تعیین جامعه و انتخاب نمونه

تعیین جامعه در بیشتر موارد بر نکاتی همچون اهمیت موضوع، قابلیت تعمیمپذیری، علاقۀ پژوهشگر و موجود بودن منابع، مبتنی است. جامعۀ مورد نظر ممکن است شهرک، شهر، استان، کشور، منطقۀ آموزشی، واحد نظامی یا زیرگروهی از واحدهای ذکر شده نظیر گروههای قومی، مذهبی، سِنی و شغلی باشد. همچنین باید به انتخاب نمونهای از جامعه که معرف و نمایدنده واقعی آن باشد اقدام شود.

جهت مشاهده و دانلود اجزای اصلی پرسشنامه کلیک کنید .

جهت مشاهده مقیاس بندی از نوع طیف لیکرت کلیک کنید .

4– تنظیم پرسشنامه

بیشتر پرسشنامه حاوی مطالبی هستند که به منظور اندازهگیری متغیرهای وابسته و مستقل و ویژگیهای مورد نیاز، تهیه و تدوین میشوند. دستورالعملهایی وجود دارد که رعایت آنها در تنظیم پرسشنامه الزامی است. این دستورالعملها عبارتند از:

1) سؤالهای پرسشنامه باید ساده، روشن و دقیق باشد. این سؤالها نباید به دشواری سؤالات مصاحبه باشند زیرا هنگام پاسخگویی به آنهاکسی جهت تعریف و توضیح حضور ندارد.

2) سؤالهای پرسشنامه را به صورت پاسخ بسته بنویسید و بهتر است تعداد سؤالهای پاسخ باز به حداقل ممکن برسد. امکان دارد پاسخهایی که به سؤالهای باز داده میشوند، ناتمام و بیربط باشند. ناخوانایی و غلطهای املایی نیز بر مشکلات طبقهبندی و تفسیر پاسخهای باز میافزایند.

3) به صورت اضافی و به خاطر جلوگیری از اشتباه، از سؤالهای گزیده استفاده کنید. سؤالهای گزیده به پرسشهایی گفته میشوند که گروه معینی از پاسخدهندگان به آنها پاسخ میدهند. برای مثال با مطرح کردن سؤالی دربارۀ وضعیت تأهل در پرسشنامه میتوان پاسخدهندگان متأهل را شناسایی کرد و سپس پرسشهای مربوط به فرزند یا فرزندان و همسر را برای آنها مطرح کرد. هر سؤال گزیده به راهنمایی خاص خود نیاز دارد.

4) سؤالهای مربوط به گذشته را در یک محدودۀ زمانی مشخص مطرح کنید. در صورتی که قصد دارید دربارۀ رفتار گذشته افراد، اطلاعاتی کسب کنید، زمان مورد نظر را مشخص کنید. برای مثال این سؤال که «چند بار مرتکب تخلفات راهنمایی و رانندگی شدهاید؟» بسیار مبهم است. عدم وجود محدودۀ زمانی مشخص در چنین سؤالاتی موجب میشود که افراد، پاسخهای خود را به زمانهای متفاوتی نسبت دهند. لذا اطلاعات به دست آمده در بهترین حالت فاقد انسجام و در بدترین شرایط به قدری مبهماند که نمیتوان بر اساس آنها دست به تحلیل زد. محدودههای زمانی که در چنین سؤالاتی به کار میروند، عبارتند از: «در پنج سال گذشته»، «در سال گذشته»، «در ماه گذشته»، و یا اینکه اساساً سؤال کرد «چه موقع؟».

برای اندازهگیری تعداد دفعاتی که رفتار اتفاق افتاده است، اغلب محدودۀ زمانی کوتاه مناسبتر است، زیرا پاسخدهندگان نمیتوانند وقوع رفتارهای خود را در زمانهای طولانی به یاد آورند.

از طرف دیگر، رفتارهایی که وقوع آنها مستمر نیست، به طور کلی محدودۀ زمانی طولانیتری دارند. به این ترتیب، پرسش در مورد تعدا دفعات مطالعۀ دانشجویان برای آمادگی شرکت در امتحان در محدودۀ زمانی کوتاهتری قرار میگیرد. در عوض، پرسش دربارۀ عدم موفقیت در امتحان –چنانچه صورت گرفته باشد- باید در طول زمان بلندتری مطرح شود.

5) برای سؤالهای حساس، چارچوب مناسبی فراهم سازید.گاهی اوقات پرسشهایی مطرح میشوند که ممکن است مغایر عقیده، باور، نگرش یا مکاتب فکری پاسخدهنده باشند. طرح اینگونه سؤالها، بدون مقدمه و توضیح مناسب، میتواند مخالفت پاسخدهندگان را برانگیزد. در چنین شرایطی پژوهشگر باید مسائل و مشکلات احتمالی را پیشبینی کند و به حل آنها بپردازد. برای روشن شدن این مطلب به مثال زیر توجه کنید:

«معتاد انگل جامعه است؟» با این گفته موافق یا مخالف هستید؟

الف) موافق ب) مخالف

چنانچه بدون طرح مقدمه، سؤال بالا را مطرح کنید امکان دارد که با مخالفت پاسخدهندگان و امتناع آنان از پُر کردن و حتی نوشتن ناسزا و توهین در ذیل پرسشنامه، روبهرو شوید. در حالی که وقتی سؤال را در چارچوب مناسب آن طرح کنید، برای همه قابلقبول میشود. توضیح دربارۀ اینکه چرا چنین سؤالی پرسیده میشود و گنجاندن نکات مثبت و منفی، پاسخدهنده را مطمئن خواهد ساخت که پژوهشگر درصدد یافتن علل گرایش افراد به اعتیاد است. چنین توصیفی به این شرح است:

در اینجا قصد ما این است که بدانیم شما دربارۀ رابطه میانِ فرد معتاد و جامعه چه نظری دارید. در این پرسشنامه بر مبنای نظر مردم نسبت به این پدیده عقاید متنوعی- اعم از مثبت و منفی- ذکر شدهاند. هدف این پرسشنامه کسب اطلاعاتی دربارۀ موافقت و یا مخالفت شما با عقاید مطرح شده است.

عدهای عقیده دارند که معتاد بیمار است و باید به او کمک کرد تا بهبودی خود را به دست آورد. شما با این گفته موافقید یا مخالف؟

الف) موافق ب) مخالف

عدهای معتقدند که معتاد، انگل جامعه است. شما با این عقیده موافقید یا مخالف؟

الف) موافق ب) مخالف

6) تعدادی از سؤالهای پرسشنامه را به ویژگیهای جمعیتی و فردی[1] اختصاص دهید.این نوع سؤالها که بر مشخصات فردی تأکید دارند، در غالب پرسشنامهها مطرح میشوند. این پرسشها از مواردی به این شرح تشکیل شدهاند: جنس، سن، وضعیت ازدواج، قوم و نژاد، تحصیلات، شغل، درآمد و گاهی اوقات مذهب، نوع مالکیت محل مسکونی، ترکیب خانوادگی. پیشنهاد میشود که علاوه بر سؤالهایی دربارۀ ویژگیهای عمومی، چارچوب استانداردی نیز به کار رود تا بتوان به دقت بین نتایج پژوهش به مقایسه دست زد.

البته باید توجه داشت که این امر همیشه امکانپذیر نیست، زیرا برخی از پژوهشگران به اطلاعات مفصلتری دربارۀ نکات جمعیتی نیاز دارند و به اطلاعاتی که به چارچوبی استاندارد محدود شدهاند، قناعت نمیکنند. برای مثال، چنانچه بخواهیم به طور کلی به سابقۀ قومی اشاره کنیم، ممکن است شش گروه قومی زیر کفایت کنند:

شما به چه گروهی تعلق دارید؟

1. سفید 2. سیاه 3. آسیای-آمریکایی

4. سرخپوست آمریکایی 5. مکزیکی-آمریکایی 6. گروههای دیگر

اما در صورتی که پژوهشگر بخواهد به طور مفصل به بررسی تأثیر نژاد توجه کند، باید به جزئیات بپردازد. در مثال زیر به 22 مورد اشاره شده است. گاهی اوقات میتوان فهرست مفصلتری را هم تهیه کرد.

اصل و منشأ شما چیست؟

1. سرخپوست آمریکایی 2. آمریکایی مرکزی یا جنوبی 3. چیکانو

4. چینی 5. کوبایی 6. انگلیسی

7. فرانسوی 8. آلمانی 9. ایرلندی

10. ایتالیایی 11. ژاپنی 12. کرهای

13. مکزیکی 14. مکزیکی-آمریکایی 15. سیاه پوست

16. لهستانی 17. پورتوریکویی 18. روسی

19. آسیایی 20. اسپانیولی 21. موارد دیگر

22. نمیدانم

7) سؤالهای پرسشنامه باید یکی از جنبههای هدف یا فرضیۀ صورتبندی شده را اندازهگیری کند. ممکن است تا کنون پرسشنامههای زیادی را ملاحظه کرده باشید که با شتاب و عجله تهیه و تنظیم شدهاند و از نظر اندازهگیری هیچگونه هدفی را دنبال نمیکنند. اینگونه پرسشنامهها نه تنها موجب کسب اطلاعات مورد نیاز نمیشوند، بلکه ممکن است در پاسخدهنده نگرشی منفی در مورد پرسشنامه به وجود آورند. به منظور تهیه و تنظیم پرسشنامهای مفید و مناسب، باید هر یک از سؤالهای پرسشنامه، هدفی را اندازهگیری کند. به عبارت دیگر، سؤالها باید به شیوهای تهیه و تنظیم شوند که به کمک آنها بتوان اطلاعات لازم را برای پاسخ دادن به سؤالهای تحقیقی یا آزمون فرضیههای صورتبندی شده، جمعآوری کرد.

جهت مشاهده و دانلود اجزای اصلی پرسشنامه کلیک کنید .

جهت مشاهده مقیاس بندی از نوع طیف لیکرت کلیک کنید .

مراحل تدوین پرسشنامه

8) سؤالهای پرسشنامه را با توجه به موضوع پژوهش و خصوصیات جامعهای که پرسشنامه در آن اجرا میشود، تعیین کنید.نظم و ترتیبی که سؤالهای پرسشنامه بر اساس آن طرح میشود متفاوت است، ولی در اینکه جای هر سؤال کجا باید باشد، اتفاق نظری وجود ندارد. بعضی ترجیح میدهند که نکات مربوط به ویژگیهای فردی و خانوادگی در آغاز پرسشنامه قرار گیرند و سؤالهای حساس در آخر آن آورده شوند. در حالی که برخی دیگر عکس این عمل را ترجیح میدهند. در واقع این پژوهشگر است که باید با توجه به بینشی که در مورد موضوع و جامعۀ پژوهشی خود دارد، جای هر سؤال یا نظم و ترتیب سؤالها را تعیین کند. چنانچه موضوع اهمیت قابل توجهی داشته باشد و از حساسیت ویژهای برخوردار باشد، بهترین شیوه این است که پرسشهای مربوط به موضوع اصلی را در ابتدا بیاوریم تا بالاترین نسبت پاسخدهی را به دست آوریم. چنانچه موضوع از حساسیت خاصی برخوردار نباشد، بهتر است پرسشنامه را با سؤالهای مربوط به ویژگیهای فردی، خانوادگی و اقتصادی آغاز کنیم تا با جلب توجه پاسخدهنده به آنها بهتر بتوانیم در پایان به پرسشهای حساستر بپردازیم.

9) صفحۀ اول پرسشنامه را به نحوۀ پاسخگویی به سؤالها اختصاص دهید. در این صفحه ذکر کنید که پرسشنامۀ مورد بحث چند قسمت را دربرمیگیرد و خصوصیات هر قسمت را شرح دهید. از پاسخدهندگان بخواهید که پاسخ مناسب را با چه نوع علامتی مشخص کنند: کشیدن علامت یا دایره، پر کردن مربع مربوطه و…

ادامه مراحل تدوین پرسشنامه

5- بررسی مقدماتی پرسشنامه

لازم است پیشنویس پرسشنامه را قبل از اینکه به صورت نهایی تهیه و تنظیم شود، چندین بار و از
دیدگاههای مختلف بررسی شود. دیلمن[2] (1978) پیشنهاد میکند که پرسشنامه را قبل از اجرا، به صورت آزمایشی برای سه گروه به شرح زیر اجرا کنید:

الف) گروهی از افراد جامعهای که قصد دارید یافتههای پژوهش را به آنها تعمیم دهید یا به توصیف و تفسیر آنها بپردازید.

ب) صاحبنظران و متخصصانی که در تهیه و تنظیم پرسشنامه تبحر و تجربه دارند.

ج) کسانی که نتایج بررسی به وسیلۀ آنان مورد استفاده قرار میگیرد، مانند نهادهای اجرایی و مدیران سازمانها. از این عده درخواست کنید که اهمیت کاربردی اطلاعات جمعآوری شده به وسیلۀ پرسشنامۀ مورد بحث را تعیین کنند.

با توجه به اطلاعات کسب شده از گروههای فوق، پرسشهای نارسا و توضیحات گمراهکننده را تشخیص دهید و در صورت لزوم به حذف یا اضافه کردن سؤالها، جابهجایی قسمتها و اجزای پرسشنامه، اقدام کنید. برای اجرای این کار پیشنهاد میشود که ابتدا درصد پاسخ را برای هر سؤال محاسبه کنید. چنانچه درصد جوابهای به دست آمده کمتر از 75 درصدِ اندازۀ نمونه باشد، احتمال دارد که پرسشنامه به تغییرات زیادی احتیاج داشته باشد.

مرحلۀ بعد، مطالعۀ اظهارنظرهای اعضای نمونه دربارۀ پرسشنامه است. این نظرها غالباً پیشنهادها و اطلاعات ویژهای را دربارۀ چگونگی بهبود پرسشنامه مطرح میکنند. پس از این مرحله، پاسخها یک به یک بررسی میشوند. چنانچه اکثر اعضای نمونه سؤالی را پاسخ نداده یا به صورتی پاسخ داده باشند که انتظار آن را نداشتهاید، امکان دارد پاسخدهندگان آن را بد تفسیر کرده باشند.

پس از این مرحله، نسبت پاسخدهی به پرسشها تعیین میشود و این میزان با کل پاسخدهندگان مقایسه
میشود. افرادی که به دلایل گوناگون از مشارکت در تحقیق خودداری کردهاند از نمونه حذف میشوند تا نمونۀ مورد نظر تصحیح شود. دیلمن با مطالعه 48 زمینهیابی، حداکثر پاسخدهی را 95%، حداقل را 50% و میانگین را 74% اعلام کرده است. سرانجام با کُدگذاری سؤالهای پرسشنامه، اطلاعات لازم ربای تجزیه و تحلیل کامپیوتری فراهم میشود.

6- طرح پرسشنامه

پرسشنامه و نامۀ پیوست آن، منبع اصلی اطلاعاتی است که پاسخدهندگان به آن مراجعه میکنند و سرانجام تصمیم میگیرند که به سؤالهای آن پاسخ دهند یا خیر. توصیههای زیر که بر اساس تجربه و تحقیق به دست آمدهاند، در تهیه و تنظیم پرسشنامه به شما کمک میکنند.

پرسشنامه را جذاب کنید، برای رسیدن به این هدف پرسشنامه را چاپ کنید.

صفحههای پرسشنامه را شمارهبندی کنید.

سؤالهای پرسشنامه را تا حد امکان به شکل ساده تهیه کنید، به نحوی که پاسخگویی به آنها آسان شود.

در ابتدا و انتهای پرسشنامه نام، نامخانوادگی و آدرسی را که پرسشنامه پس از اتمام باید به انجا فرستاده شود ذکر کنید.

نحوۀ پاسخگویی به سؤالها را خیلی ساده و با حروف دُرشت ذکر کنید.

درابتدای هر نوع سؤال، یک مثال مطرح کنید و نحوۀ پاسخگویی به ان را مشخص کنید.

سؤالهای پرسشنامه را بر اساس نظمی منطقی (موضوعی، توالی زمانی، شکل سؤالها) مرتب کنید.

در ابتدای پرسشنامه سؤالهایی را مطرح کنید که جالب هستند و در عین حال مخاطراتی برای
پاسخدهنده به همراه ندارند.

در پرسشنامههایی که خیلی طولانی هستند، سؤالهای مهم را در آخر پرسشنامه قرار ندهید.

از به کار بردن کلمههایی که پاسخدهندگان نسبت به آنها حساس هستند، خودداری کنید. به عنوان مثال از کلمههایی که پاسخدهنده با مشاهده آنها احساس شرمندگی میکند، (مثل پرسشنامه مخصوص معتادان، بزهکاران، زندانیان یا دانشآموزان متقلب) استفاده نکنید.

در هر سؤال، اطلاعات را به صورت کامل بیان کنید، به نحوی که سؤال برای پاسخدهنده معنادار باشد. درجۀ پاسخگویی به سؤالهایی که جالب و به اندازۀ کافی روشن باشد، زیادتر است.

طول پرسشنامه بر دقت پاسخگویی تأثیر دارد. بنابراین در صورت امکان پرسشنامه را مختصر کنید. به عبارت دیگر در پرسشنامهها فقط سؤالهایی را مطرح کنید که در جهت رسیدن به هدفهای پژوهش هستند.

7– اجرای پرسشنامه

پس از تهیه و تدوین پرسشنامه، نخستین مرحله در گردآوری اطلاعات، تعیین چگونگی توزیع و جمعآوری آن است. برای این کار دو روش متداول است: 1) تحویل پرسشنامهها به پاسخدهندگان به صورت مستقیم، 2) پُست کردن پرسشنامهها. چنانچه پاسخدهندگان نزدیک به یکدیگر زندگی میکنند، به نظر میرسد که تحویل پرسشنامه به صورت مستقیم سریعتر و ارزانتر باشد. لیکن در شرایطی که پاسخدهندگان در یک منطقۀ وسیع جغرافیایی پراکنده باشند، بررسی به صورت پُست بسیار مؤثرتر است.

مشکل اساسی زمینهیابی پرسشنامهای، دریافت درصدی از پاسخهاست که بر اساس آن بتوان به نتیجهگیری دقیق و قابل قبولی دست یافت. تجربه نشان داده است که مهمترین عامل مؤثر در تعیین جوابها یا دریافت پاسخها، توضیحی است که همراه پرسشنامه به پاسخدهندگان داده یا برای آنها ارسال میشود.

این توضیح که یا توسط پژوهشگر در حین تحویل پرسشنامه داده میشود، یا در صفحۀ اول پرسشنامه نوشته میشود، یا در نامهای جداگانه همراه با پرسشنامه پست میشود، قبل از هر چیز باید موضوع پژوهشی را توضیح دهد. البته گاهی اوقات ضروری به نظر میرسد که موضوع مورد پژوهش تا حدی مبهم معرفی شود تا موجب کاهش احتمال ابراز هر نوع جهتگیری شود. نکتۀ بسیار مهم در این نامه – صرف نظر از جزئیات آن – تأکید بر اهمیت نتایج پژوهش برای علم، جامعه و یا حتی فرد پاسخدهنده است. سرانجام مقدمه یا نامۀ ارسالی باید با درخواست مشارکت خاتمه یابد.

شیوۀ دیگر تشویق افراد موردنظر به مشارکت در پژوهش، ایجاد انگیزۀ معقول است. بعضی از پژوهشگران به عنوان قدردانی به خاطر تکمیل پرسشنامه، هدیۀ کوچکی نظیر خودکار، جاکلیدی یا مقداری پول به پاسخدهنده میدهند. با وجود اینکه اغلب افراد پذیرای چنین هدیههایی نیستند، ولی تجربه نشان داده است که اینگونه هدایا موجب برانگیختن حس مسئولیت میشود و نسبت تکمیل پرسشنامه را بالا میبرد. روش دیگر این است که پاداش و هدیه را پس از بازگرداندن پرسشنامه بدهیم. گاهی اوقات ناشران به خاطر پُر کردن پرسشنامه به دانشجویان، کتاب مجانی هدیه میدهند. دادن بلیت سینما، تئاتر و کارت خرید میتواند به افزایش بازگرداندن پرسشنامهها کمک کند. از جمله شیوههای متداول تشویق، قول فرستادن یک نسخه از نتایج تحقیق برای پاسخدهنده است.

در پژوهشهایی که با پرسشنامه انجام میشوند به علت وجود محدودیت تماس بین پژوهشگر و
پاسخدهندگان، باید سعی شود تا با برقراری تماسهای بیشتر، افراد را به تکمیل پرسشنامه ترغیب کرد. هنگامی که پرسشنامهها در زمانهای منظم و با برنامه در بین اعضای سازمانها و یا دانشجویان توزیع
میشود، نسبت پاسخدهی به آنها بالا میرود. چنانچه اجرای پرسشنامه بین گروهها میسر نباشد، تماسهای شخصی، تلفنی یا پیگیریهای مکرر به وسیله نامه پستی، برای بالا بردن نسبت پاسخدهی ضروری است. تماسهای یادآوری باید همراه با تحویل نسخههای اضافی پرسشنامه باشد تا چنانچه پرسشنامههای قبلی گم شده یا مورد بیاعتنایی قرار گرفته باشند، نسخههای جدید جایگزین آنها شوند. تصمیمگیری دربارۀ نوع و دفعات پیگیری به هزینۀ پیگیری بستگی دارد.

جهت مشاهده مطالب روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی کلیک کنید. (مراحل تدوین پرسشنامه)

مطلب آموزشی بالا مربوط به مراحل تدوین پرسشنامه است که در سایت یونی تحلیل آن را در اختیار شما پژوهشگر عزیز قرار داده ایم.

مراحل تدوین پرسشنامه